Миний багын цагаан сар

Дал гараад явчихлаар чинь төлөвлөх юм бага болж дурсах юм л их болдог ажээ. Тэр олон дурсамжийн нэг нь цагаан сарын тухай болж байна. Би хүний ганц хүү гээд эрх танхи өссөн хэдий ч буруу эрхэлж аав ээж хоёрыг нэг их зовоож явсангүй гайгүй дэгтэй байсан нь тэдний минь л ач, үлгэр билээ. Миний багын баяруудын дотроос цагаан сар бол хамгийн сайхан нь юм. Тэр олон сайхны дотроос цагаан сараар айл хэсч бэлэг авах. 1960-аад оны сурагч бид чинь янз бүрийн л цагаан сар үзсэн дээ. Хотол олноороо цэнгэж баярлаж цагаан сараа тэмдэглэж ч байлаа. Хориулж цагдуулж нууж хааж ч золгож үзлээ. Манай нутгийнхан чинь цагаан сар наадам хоёроор л өнгөтэй өөдтэйгөө өмсөж, хурдан хурцыгаа унадаг юм. Өвлийн сүүл сарын хорин есөнд малын хашаа, саравч, хот хороогоо цэмбийтэл цэвэрлэж гэрийн доторхоо хамгийн шинэ эд зүйлсээр гоёно. Аав минь цагаан capaap унах морьдынхоо дэлийг “сумлан” засч, ээж хурган дээлүүдээ гаргаж хэцэн дээр өлгөн жаварт хонуулж авдрын чийгийг гаргана. Бас хонины өвчүү юм уу, толгой шийр хуйхлан хиншүү хярвас гаргана. Энэ нь нэг ёсондоо галын тахилга орлож байсан болов уу гэж боддог юм. Манайхан цагаан сарыг жинхэнэ утгаар нь шинэ жил гэж тэмдэглэдэг билээ. Арван долоон жарны тэртээ улаагчин туулай жил цагаан сар тэмдэглэж эхэлснээс өнөө хүртэл энэ уламжлалт баяр ёслол маань улам боловсронгуй болж, утга агуулга нь улам баяжсаар байгаа нь мэдээж. Тэгэхдээ л огт өөрчилж болдоггүй нэн эрхэм ёс бол ахмад буурлуудаа хүндлэн дээдлэх ариун ёс юм. Энэ нь нэг ураг удмын бүх хүн өрхийн тэргүүлэгч хамгийн өндөр настандаа очиж золгон амар мэндээ мэдэлцэж, багачуул хүүхдүүдэд ураг удмаа танилцуулж өгдөг том “уулзалт” юм. Энэ бол цаад утгаараа цус ойртолтоос сэргийлж байгаа нэн чухал арга билээ. Шанхын маань төв хуучин Ноён ламын сүм гэж гурван дугантай. Социализмын үед тэдгээрийг Худалдаа бэлтгэлийн ангийн агуулах, дэлгүүр хоршоо болгон ашиглаж байснаар эвдэрч сүйдэлгүй үлдсэн юм. Энэ ч бас хашир өвгөдийн минь ухаан байсан биз ээ. Тэр гурван дуган одоо бүр сэргэж, хуучин төрхөндөө орж, шашин номын газар болон өргөжин мандаж явна. Тэр гурван дуганаас урагшхан шургааган хашаатай ганц жижигхэн цагаан байшин байсан нь манай сургууль. Миний “А” үсэг заалгасан сургууль. Сумын төв маань жил бүрийн есдүгээр сарын нэгнээс тавдугаар сарын нэгэн хүртэл айл хунар олонтой, хүн амьтан холхисон хөлийн газар болчихно. Цагаан сараар сумын төвийн айл хэсэх гэдэг бол бага сургуулийн сурагч бидэнд хамгийн том баяр байжээ. Дотуур байрных ч бай, гэр орноороо төвд суудаг ч бай манай сургуулийн бүх хүүхэд цагаан сараар л айл хэснэ. Ёлконоор ямар айл хэсэх биш. Өвлийн өвгөний бэлгийг зөвхөн онц сурлагатнууд хүртэхээс биш “дундаас доошхи” нөхдөд бол огтхон ч хүртээлгүй зүйл. Харин цагаан сараар бол онц, сайн, дунд, муу гэж ялгаварлахгүй айл бүр хүүхэд бүхэнд бэлэг өгнө. Бэлгэнд юу ч ирж мэднэ. Голдуу л “орой” цууянбуу дээр нэг хэвийн боов тавиад өгдөгсөн. Хааш хаашаа 20-30 см орчим дөрвөлжин даавууг “орой” гэж байгаа юм. Хаанахын ч хэмжүүрийн нэгж юм бүү мэд. Ам дөрвөлжин л гэсэн үг юм уу даа. Томчуулд бол хошуу хоргой өгч байгаа харагддаг. Хошуу гэдэг маань өнөөх ам дөрвөлжинийг диагналдаж хуваасны тал гурвалжин гэсэн үг. Бидний багад цагаан сарыг “хуучны үлдэгдэл” гэж ад үзэн хориглож байсан удаа ч бий. Аргаа барахдаа зөвхөн малчид л тэмдэглэж болно, сэхээтнүүд болохгүй гэж хүртэл хориглодог байлаа. Үндэсний гэсэн юм бүрийг л хаадаг, хорьдог хачин цаг байсан юм шүү. Төрийн бодлого нь ч тиймэрхүү, түүнийг хэрэгжүүлэгч орон нутгийн удирдлага өнөөхийг нь улам дэвэргэж нугалаа хийх газар ч олон байсан гэдэг. Ямар сайндаа л тогоо нэрэхийг хориглож Архангай аймгийн Намын хорооны дарга Бизъяа гэгч малчин айлын бүрхээрийг хэмх дэвсэж сүржигнэж байсан гэж байгаа юм. Тэгэхдээ л Монгол наадам, Монголын цагаан сар хоёр “даравч дардайж, булавч бултайж” ард түмний үндэсний их баяр цэнгэл хэвээр явсаар арван долдугаар жарны “Үзэсгэлэн болгогч” хэмээх харагчин усан туулайтайгаа учирлаа даа. Ямархан үр дагавартай туулай байх юм бол? Төгсбуянтын зурхайгаар тооцож үзэхүл өвгөд настанууд хийгээд өндөр зиндааныханд сайн, дунд тушаалынхан буюу идэр насныханд дунд зэрэг, нялхас хийгээд ард нийтэд хатуу жил болно гэж гарсан гэх. Бас хүнд сайн, малд муу болно гэнэ. Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ гэдэг дээ. Хур ус нь л цагтаа бууж байгаасай. Айхавтар их ган болчихгүй бол ч учиртай даа. Дамбын Шагдарсүрэн МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. Энэ нь төрийн захиргааны албан тушаалтанд хамааралтай гэсэн. Гэтэл энэ нь төрийн үйлчилгээний ажилтан, багш нарт үйлчилж байгаа тул энэ тогтоолыг дэмжихгүй байна. Цар тахалтай холбогдуулан өргөн хэрэглээний барааны үнэ нэмэгдэж, иргэдийн худалдан авах чадвар буурч байна. Тиймээс Засгийн газар шатахуун, өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлттэй холбоотой цалин, тэтгэврийг нэмэх шаардлагатай байна” гэлээ. Г.Өнөрбаяр: Таван жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоосноор нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж байна. Өчигдөр тус хуулийн төслийг НББ-ны байнгын хороо хэлэлцээд хэлэлцэхийг дэмжсэн билээ. Хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж нарын гишүүд өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард өргөн барьсан юм. Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбоотойгоор гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа.УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар: Энэ асуудлыг шийдсэнээр хэдэн төгрөгийн зардал гарах вэ. Иргэдийн санал хүсэлтийг авсан уу. Нэмэлт зардлуудаа хасаад тэтгэврээ нэмэгдүүлэх шаардлага байна. Энэ тал дээр байнгын хороо ямар байр суурьтай байна вэ.ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: Манай яамнаас Нийгмийн даатгалын багц хуулийн төслийг өргөн барьсан. Хуулийн төсөлд таны ярьсан зүйлийг бүгдийг нь тусгаж оруулсан. Жилд 30 мянга орчим хүн тэтгэвэр тогтоолгож байгаа. Үүний 70 орчим хувь нь тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэврээ тогтоолгодог. Үлдэж байгаа хүмүүсийн цөөн хувь дээр энэ дараалсан таван жил гэдэг асуудал яригдана УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: Долоон жилийн хугацаанд хүмүүс ажлаа сольдог, завсарддаг асуудал байдаг. Тиймээс долоон жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоолгох нь иргэдэд маш их хохиролтой. 2022 оны төсөв дээр 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө шаардагдана.УИХ-ын гишүүн Г.Амартүвшин: Засгийн газрын өргөн барьсан хуультайгаа хамт хэлэлцээд явж болдоггүй юм уу. Сүүлийн таван жил өндөр цалин авсан хүмүүс илүү хожоод, бусад ахмадуудад ямар ч ялгаагүй юм биш үү. Энэ хуулийг баталснаар ямар хэмжээний санхүүжилт шаардлагатай вэ. 2022 оны төсвөө баталчихсан. Санхүүжилтээ яаж шийдэх юм бэ?УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: МАН-ын бүлэг энэ хуулийг хэлэлцэхийг дэмжчихээд багц хуультай хамт хэлэлцье гэдэг санал тавьсан. Гэхдээ энэ хууль бол ирээдүйд тэтгэвэрт гарах хүмүүсийн тэтгэврийг тогтоохдоо таван жилээр тооцно гэж байгаа. Эрт тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийн асуудал тусдаа асуудал. Энэ хуулийг баталбал бид олон ахмадынхаа тэтгэврийг 500 мянга болгох боломж бүрдэх юм. УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэн: 2016-2021 онуудад улсын төсвөөс тэтгэврийн санд хэдэн төгрөг шилжүүлсэн бэ. НДШ-ийг 20-иос 25 хувь болгох, тэтгэврийн дунджийг 7 жилээр тооцох гэдэг асуудлыг би Сангийн сайд байхдаа батлуулж байсан. Тэтгэврийн санд ямар хэмжээний нэмэлт дарамт ирэх вэ?Тэтгэврийн сангийн орлого зарлага улсын нэгдсэн төсөвт тооцогдож явдаг. Ирэх оныхоо төсвийг баталчихсан. Жил бүхэн 120 орчим тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэнэ. Ингэснээр НДС-д жил бүхэн улсын төсвөөс 800 орчим тэрбум төгрөгийн татаас өгнө. Ард түмэнд таалагдаж гоё юм ярьж болно. Гэхдээ байгаа юмаа тараадаг, хуримтлуулдаг юмгүй байх нь зөв үү.УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: 2021 онд 35 мянган тэтгэвэрт гарсан. Үүний 70 хувь нь хувь тэнцүүлсэн болон бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэвэр тогтоолгосон. Жилд дөрөвхөн тэрбум төгрөг хэмнэхийн төлөө ахмадуудынхаа эрх ашгийг хохироох ёсгүй байсан юм. Энэ шийдвэр төрд иргэдийн итгэх итгэлийг алдагдуулсан. ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: 2016 онд улсын төсвөөс 494, 2017 онд 570.3, 2018 онд 609.8, 2019 онд 605.5, 2020 онд 400, 2021 онд 603.5 тэрбум төгрөгийг НДС-д татаас болгож өгч байгаа. 2022 онд улсын төсвөөс 459.8 тэрбум төгрөг өгнө. Долоон жилийг таван жил болгосноор тэтгэвэр огцом нэмэгдэх юм шиг буруу ойлголт өгч болохгүй. Нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ.