Монголчуудын дундах цус ойртолтын коэффициент дунджаар 0.0652 байна. Энэ нь монгол хүн бүр хоорондоо 6.52 хувиар цус ойртсон гэсэн үг бөгөөд энэ хэмжээ дөрөвдүгээр үеийн ах дүүс хоорондоо гэрлэхэд илэрхийлэгдэх тоо юм. Ойрын болон албаны эх сурвалжаас цуглуулсан, Монгол орон дахь цус ойртолттой холбоотой дараах кэйсүүдийг танилцуулъя. Кейс нэг: Тэд сумын хос. Бүгд тэр хоёрын үнэнийг мэднэ, өөрсдөө ч нууж хаахгүй. Юу гэвэл, тэд ах, дүүс. Нэг эцэг, эхийн хоёр хүүхэд мөртлөө хоорондоо гэрлэсэн. Тэднийг багад аав, ээж хоёр нь салаад, 2-3 жилийн дараа эргэн нийлж байжээ. Өөрөөр хэлбэл төөрч, төөрөлдөхөөр удаан хугацаанд хол өсөөгүй, биесээ мэдэлцэж, хамт амьдарч том болсон. Гэвч гэр бүл болох шийдвэр гаргахад аав, ээж нь ч, хамаатан садан, найз нөхөд нь ч эсэргүүцээгүй байна. Энэ бол бодит кейс. Том хүү нь ээрүү, гацаа яриатай бол бага хүүгийнх нь хоёр нүд солир аж. Айхавтар хүнд оюуны хомстол, эрхтэн тогтолцооны согог илрээгүй тул тэд тайвширсан байж мэднэ. Гэвч энэ ойртсон цус түүний дараагийн төрөлд бүр хүндээр илрэх магадлалтай. Мэдсээр байж нэг эцэг, эхийн ах дүүс хоорондоо гэрлэчихсэн гэхэд нэг л итгэмгүй. Гэвч сумдад “Та хоёр эцэг нэгтэй болж таарах вий дээ”, “Энэ хоёр тэр гуайн хүүхдүүд шүү дээ” гэсэн яриа элбэг, хүмүүс ч үүнд хэдий нь дассан байдлаар ханддагийг тэндэх нэгэн эх сурвалж өгүүллээ.
Кейс хоёр: Охин хүнтэй үерхэж эхэлснээ ээждээ ярих болоод уджээ. Гэвч яг нүүр тулан уулзах гэхээр цааргалж, дөлөөд байсан гэх. Харин охин бие давхар болж, төрөх дөхлөө. Ингээд бэр гуйхаар хүргэний талынхан ирэхэд, охин эцэг нэгт ахтайгаа суух гэж байсан нь ил болсон байна. Ээж нь дэмий л “Охиноо өгөхгүй” гэж уйлан хайлсан тухайгаа ярьж байжээ. Бид Анагаах ухааны доктор, хүн судлаач Э.Энхмаатай энэ асуудлаар ярилцсан юм. Тэрбээр “Бид генийнхээ 50 хувийг ааваас, 50 хувийг ээжээсээ авч төрдөг. Харин аав, ээж хоёрт тодорхой ижил ген байгаа тохиолдолд, тэр ижилслийг хүүхэд авч төрөх магадлал өндөр. Ингэсэн тохиолдол цус ойртолтоос үүдсэн оюуны хомсдол, бие эрхтний гаж хөгжилтэй хүүхэд төрнө. Заримдаа азаар ч гэх юм уу, хүүхэд аав, ээжийнхээ тэр ижил генийг цугт нь авалгүй төрөх нь бий. Энэ үед хүүхэд эрүүл, саруул төрдөг ч асуудлыг нуугдмал хэмжээнд гендээ тээдэг гэж болно. Түүний хүүхдэд энэ нуугдмал ген илрэх магадлалтай” хэмээж байв.
Кейс гурав: Их сургуульд хамт суралцдаг хос. Тэд нэлээд удаан үерхэж, дотно харилцаанд ч оржээ. Харин хурим хийхийнхээ өмнө тэд хоёр талынхаа ах дүүсийг бүртгэж, ярилцтал дөрөв дэх үеийн ах дүүс болж таарчээ. Үүнийгээ мэдсэн хосууд мэргэжлийн хүнээс “Бид бие биедээ хайртай. Суучхаж болдоггүй юм уу?” гэж асуухад, “Үүнийг шийддэг нь би биш. Хүүхэд тань оюуны хомсдолтой, шүлс нь гоождог төрчихвөл та хоёр жаргах уу?” гэж асуужээ. Монголчууд гайхалтай ч гэмээр нь “Есөн үеийн ах дүүсээ мэд” гэж захидаг, ингэж ургийн бичиг хөтөлдөг байсан ард түмэн. Гэтэл есөн үеэс дээш болоод ирэхээр цус ойртолтын коэффициент 0 рүү улам дөхөж, бараг цусан төрлийн холбоогүй болдгийг эрдэмтэд тогтоожээ. Харин үе доошлох тусам тус коэффициент нэмэгдэнэ. Ж.Батсуурь, Э.Энхмаа нарын сүүлийн 40 жил хийсэн судалгаагаар, Монголын хэмжээнд эл коэффициент 0.023-0.11 хооронд хэлзэлздэг байна. Энэ бол генийнхээ 2-10 хувьд нь цусан төрлийн холбоотой байна гэсэн үг. Энэ тоо жил ирэх тусам нэмэгдсээр байгаа аж. Судалгаа хийж үзэхэд, монголчуудад хамгийн дийлэнх илэрч буй цус ойртолтын хэлбэр нь 3-4-р үеийн ах дүүс болдогт байна. Тодруулбал, Бат эсвэл Доржийн аав, ээжийг нэгдүгээр үе гэж тооцно. Харин аавынх нь аав ээж, нэмээд ээжийнх нь аав, ээж гэсэн дөрвөн хүнийг хоёрдугаар үе гэх юм. Тэгвэл, гуравдугаар үед энэ дөрвөн хүний тус бүрийнх нь аав, ээж гэхээр нийт найман хүн болно. Дөрөвдүгээр үед 16, тавдугаар үед 32 хүний адаглаад нэр, нутаглаж байсан газар орныг мэдэх хэрэгтэй болдог. Ингээд тооцохоор, есөн үе хүртэлх нийт хүний тоо 1000 гарчихдаг байна.
Кейс дөрөв: Нэг сэхээтэн эр генетикч эрдэмтэнтэй хуучилж суухдаа нэг зүйлийг чухам аминчлан захисан байна. Тэр “Би эхнэртэйгээ хамаатан гэдгээ бүр сүүлд мэдсэн. Хүүхдүүдээ гаднаас нь харахад эрүүл л дээ. Хэвийн. Гэхдээ л амьдралаа авч явж байгаа байдал нь бид хоёроос шал өөр. Сэтгэлгээний хурд удаан. Бие бялдрын дорой хөгжилтэй. Цус ойртолт гэж айхавтар зүйл байдаг юм байна. Үүнийг олон түмэнд сануулж, сэрэмжлүүлж байгаарай” гэж хэлжээ. Дээр хэлсэнчлэн, Монгол Улсын хэмжээн дэх цус ойртолтын коэффициент 0.022-0.11 хооронд хэлбэлзэж байна гэхээр, дунджаар 0.0652 болно. Энийг бодит амьдрал дээр буулгаж ойлговол, монгол хүн бүр хоорондоо 6.52 хувиар ижил гентэй буюу цус ойртсон байна гэсэн үг. Энэ судалгааг Монгол хүн бүрийн генийг шинжилж хийгээгүй. Харин тодорхой тооны генийн тархцыг статистикийн аргаар, аймаг, сум бүр дээр цуглуулсан 40 жилийн дата анализ юм байна. Тэгвэл хамгийн өндөр цус ойртсон аймаг өдгөө Говь-Алтай болжээ. Тэнд мөнөөх коэффициент 0.11 орчим байна. Дараа нь Дорноговь, Баян-Өлгий, Дорнод, Завхан, Өмнөговь зэрэг аймгууд жагсана. Харин хамгийн бага цус ойртсон нь Увс, энд коэффициент 0.02 байна. Ингээд харахаар дээр хэлсэнчлэн цус ойртоогүй аймаг гэсэн ойлголт манай оронд байхгүй бөгөөд сум ч байхгүй гэдгийг Др. Э.Энхмаа онцолсон юм.
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
Энэ нь төрийн захиргааны албан тушаалтанд хамааралтай гэсэн. Гэтэл энэ нь төрийн үйлчилгээний ажилтан, багш нарт үйлчилж байгаа тул энэ тогтоолыг дэмжихгүй байна. Цар тахалтай холбогдуулан өргөн хэрэглээний барааны үнэ нэмэгдэж, иргэдийн худалдан авах чадвар буурч байна. Тиймээс Засгийн газар шатахуун, өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлттэй холбоотой цалин, тэтгэврийг нэмэх шаардлагатай байна” гэлээ. 
Г.Өнөрбаяр: Таван жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоосноор нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж байна. Өчигдөр тус хуулийн төслийг НББ-ны байнгын хороо хэлэлцээд хэлэлцэхийг дэмжсэн билээ. Хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж нарын гишүүд өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард өргөн барьсан юм. Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбоотойгоор гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа.УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар: Энэ асуудлыг шийдсэнээр 
хэдэн төгрөгийн зардал гарах вэ. Иргэдийн санал хүсэлтийг авсан уу. Нэмэлт зардлуудаа хасаад тэтгэврээ нэмэгдүүлэх шаардлага байна. Энэ тал дээр байнгын хороо ямар байр суурьтай байна вэ.ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: Манай яамнаас Нийгмийн даатгалын багц хуулийн төслийг өргөн барьсан. Хуулийн төсөлд таны ярьсан зүйлийг бүгдийг нь тусгаж оруулсан. Жилд 30 мянга орчим хүн тэтгэвэр тогтоолгож байгаа. Үүний 70 орчим хувь нь тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэврээ тогтоолгодог. Үлдэж байгаа хүмүүсийн цөөн хувь дээр энэ дараалсан таван жил гэдэг асуудал яригдана 
УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: Долоон жилийн хугацаанд хүмүүс ажлаа сольдог, завсарддаг асуудал байдаг. Тиймээс долоон жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоолгох нь иргэдэд маш их хохиролтой. 2022 оны төсөв дээр 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө шаардагдана.УИХ-ын гишүүн Г.Амартүвшин: Засгийн газрын өргөн барьсан хуультайгаа хамт хэлэлцээд явж болдоггүй юм уу. Сүүлийн таван жил өндөр цалин авсан хүмүүс илүү хожоод, бусад ахмадуудад ямар ч ялгаагүй юм биш үү. Энэ хуулийг баталснаар ямар хэмжээний санхүүжилт шаардлагатай вэ. 
2022 оны төсвөө баталчихсан. Санхүүжилтээ яаж шийдэх юм бэ?УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: МАН-ын бүлэг энэ хуулийг хэлэлцэхийг дэмжчихээд багц хуультай хамт хэлэлцье гэдэг санал тавьсан. Гэхдээ энэ хууль бол ирээдүйд тэтгэвэрт гарах хүмүүсийн тэтгэврийг тогтоохдоо таван жилээр тооцно гэж байгаа. Эрт тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийн асуудал тусдаа асуудал. Энэ хуулийг баталбал бид олон ахмадынхаа тэтгэврийг 500 мянга болгох боломж бүрдэх юм. 
УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэн: 2016-2021 онуудад улсын төсвөөс тэтгэврийн санд хэдэн төгрөг шилжүүлсэн бэ. НДШ-ийг 20-иос 25 хувь болгох, тэтгэврийн дунджийг 7 жилээр тооцох гэдэг асуудлыг би Сангийн сайд байхдаа батлуулж байсан. Тэтгэврийн санд ямар хэмжээний нэмэлт дарамт ирэх вэ?Тэтгэврийн сангийн орлого зарлага улсын нэгдсэн төсөвт тооцогдож явдаг. 
Ирэх оныхоо төсвийг баталчихсан. Жил бүхэн 120 орчим тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэнэ. Ингэснээр НДС-д жил бүхэн улсын төсвөөс 800 орчим тэрбум төгрөгийн татаас өгнө. Ард түмэнд таалагдаж гоё юм ярьж болно. Гэхдээ байгаа юмаа тараадаг, хуримтлуулдаг юмгүй байх нь зөв үү.УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: 2021 онд 35 мянган тэтгэвэрт гарсан. Үүний 70 хувь нь хувь тэнцүүлсэн болон бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэвэр тогтоолгосон. Жилд дөрөвхөн тэрбум төгрөг хэмнэхийн төлөө ахмадуудынхаа эрх ашгийг хохироох ёсгүй байсан юм. Энэ шийдвэр төрд иргэдийн итгэх итгэлийг алдагдуулсан. 
ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: 2016 онд улсын төсвөөс 494, 2017 онд 570.3, 2018 онд 609.8, 2019 онд 605.5, 2020 онд 400, 2021 онд 603.5 тэрбум төгрөгийг НДС-д татаас болгож өгч байгаа. 2022 онд улсын төсвөөс 459.8 тэрбум төгрөг өгнө. Долоон жилийг таван жил болгосноор тэтгэвэр огцом нэмэгдэх юм шиг буруу ойлголт өгч болохгүй. Нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ. 
