Олон жилийн өмнө Архангайгаас сонгогдсон Улсын их хурлын гишүүн Ё.Баатарбилэг нэг удаа ярьж суугаад “Цагаан сарын битүүний өдөр манай Булган уул зулаар гэрэлтдэг ш дээ. Чи нэг очиж дараач” гэж билээ. Түүнээс хойш жил болгон л битүүний өдөр очиж зураг дарнаа л гэж боддог ч амждаггүй байлаа. Энэ жил бүүр заавал гэж зүтгэсээр байгаад ирж зургийг нь дарлаа. Сонирхолтой зан үйл байдаг юм байна. Өшөө удвал бүүр ч нэмэгдэхээр юм байна. Даанч ар гэртээ очиж цагаан сараа тэмдэглэх хүсэлтэй тул ингэсгээд буцлаа. Санасандаа хүрч чадсандаа баяртай байна. SHARE please
ЗАЯЫН ГЭГЭЭНИЙ ХҮРЭЭНИЙ ҮҮСЭЛ. ~ Заяын гэгээний хүрээ түүний үүсэл нь Түмэнхэн сайн ноён 1586 онд хуучин Түшээт хан, одоогийн Архангай аймгийн нутаг Булган уулын өвөр чонотын хөндийд Будда шашны нэгэн дуган барьснаас эхэлдэг. Арын сайхан хангайн үзэсгэлэнт сайхан Булган уулыг өвөрмөц сүрлэг тогтоцтой уул гэж нутгийн олон түмэн эрт дээр үеэс хүндэтгэн шүтэж, гол оргилыг “Хайрхан”, зэргэлдээ таван уулыг “Эрдэнэ” гэж нэрлээд Эрдэнэ Булган Хайрхан гэдэг байжээ. Заяын хүрээг халхын гурван том хутагт ухаалаг мэргэн, уран сонирхолтой сонголтоор анх суурийг тавьж, Булган уулын өвөрт үүсгэн байгуулсан гэсэн домог байдаг:
ДОМОГ “Богд Занабазар, Манзуширын гэгээн, Заяын гэгээн Лувсанпэрэнлэй гурав шинэ хийд байгуулах газар олохоор явж байгаад Булган уулын өвөрт хоноглох болжээ. Өндөр гэгээн эрлийн үзүүр биднийг энд авчирлаа. Гурвуулаа унтахдаа аягаа хөмөрч тавиад унтъя. Хэний аяган дор өнгөт цэцэг ургаж дэлгэрсэн байх нь вэ? Тэр хүн энд буян дэлгэрүүлэх хийдээ баръя гэхэд нь нөгөө хоёр нь зөвшөөрчээ. Үүр цайхын үед Зая гэгээн сэрээд нөгөө хоёр нь дуг нойрондоо дарагдан унтаж байхаар нь хэний аяган дор цэцэг ургаа бол хэмээн сэтгэл догдлон сөхөж үзэхээр гэтсэнийг унтсан дүртэй хэвтэж байсан өндөр гэгээн мэджээ. Нөгөө хоёр босоод гурвуул аягаа сөхөж өндөр гэгээн “Жа, Зая бандида гэгээн залуу хүн болохоороо азтай ч байна, адтай ч байх шив дээ. Энэ газар чиний нутаг боллоо.Түмэн олон шавьтай болж, буян заяа чинь дэлгэрч явах болтугай гэж ерөөгөөд явахын өмнө Зая гэгээний чихэнд нь “Шавь нар чинь урт гартай байж болзошгүйг, санаж яваарай” гэж захисан гэдэг”
ЗАЯЫН ХҮРЭЭ. ~Монголд нэрд гарсан том хутагтын нэр цолоор бий болсон олон хүрээ хийд байсны нэг нь “Заяын хүрээ” юм. Сайн ноён хан аймгийн 60 шахам хүрээ хийдийн харилцааны гол зангилаа, төв нь Заяын хүрээ байлаа.
ХХ зууны эхэн үед Заяын хүрээ дээд доод хүрээ болон хоёр хэсэгт байрлан сүм дацан, дуган бүр тус тусдаа зориулалт, чиг үүрэгтэй, нарийн жаяг журамтай үйл ажиллагаа явуулдаг байжээ.Шашин төрийн хэргийг нэгтгэн захирсан Шанзов яамтай, тэр нь хэрэг заргыг шийдвэрлэж чаддаг, албан татвар зэрэг бүх асуудлыг шийддэг засаг захиргааны үүрэг гүйцэтгэж байв.Албан хэргээ үндэсний монгол бичгээр хөтлөн явуулдаг журамтай байв.Хүрээнд 1000 гаруй өрхийн 5000 гаруй хүн ам байсныг 8 аймаг /отогт/-т хувааж отгийн даргаар тайж, зайсан зэрэг тушаалтай хүн ажиллаж, тамгын газартаа захирагддаг байжээ. Сайн ноён хан аймгийн Заяын гэгээний хүрээ нь 2500- 3000 лам хуврагтай 2000 гаруй энгийн ард иргэд төвлөрөн суусан зөвхөн Сайн ноён хан аймаг төдийгүй 17-20-р зууны эхэн үеийн монголын нийгмийн хүн амын давхрааны бүх төлөөлөл суурьшсан томоохон суурин газар нөгөө талаар дорно дахины бурхны шашны соёл, боловсрол, шинжлэх ухааны голомт газар байжээ.
АРХАНГАЙ АЙМАГ ~ БУЛГАН УУЛ.Архангай аймаг, Цэцэрлэг хот, Эрдэнэбулган суманд орших Булган уул нь Монгол орны байгалийн үзэсгэлэнт газруудын нэг бөгөөд байгалийн болоод түүхийн дурсгалт зүйлсийг нь хамгаалах зорилгоор 1965 онд 1840 га газрыг хамруулан улсын тусгай хамгаалалтанд авчээ. Булган уул нь зүүн хойш чиглэн тогтох бөгөөд хоёр Тамирын голын усны хагалбар болдог, үндсэндээ урдуураа Урд Тамирын гол, хойгуураа Хойд Тамирйн гол урсдаг. Энэ бүсэд Аригийн нуруу, Хамрын нуруу, Хялалзахын нуруу, Мурилзахын нуруу зэрэг боржин хаднаас тогтсон олон нуруунууд байхаас гадна, зүүн өмнө талд орших Таван цохионоос эгц хойш Цагдуулт хэмээх боржин хадат уул, Малгай зэрэг өндөр уулууд оршдог. Булган уулын зүүн хормойд Жамганы рашаан, баруун хэсэгт Ганц модны рашаан гэх мэт рашаан ус бий. Булган уул нь ой мод, хадлан бэлчээрийн ургамлаар нэн баялаг бөгөөд тус Монгол орны ой хөвч, ойт хээрийн бүсэд тохиолддог ургамлын ихэнх зүйл ургамал, мод ургадаг. Булган уул нь хүн ам олонтой, хөл хөдөлгөөн ихтэй Цэцэрлэг хотод ойрхон байдаг учир ан амьтад нь эрт цагт дүрвэн зайлжээ. Архангай аймгийн уугуул суугуул иргэд билгийн тооллын билэгт сайн өдрүүдэд Булган уул хайрхандаа, Булган уулын энгэр элгэн хаданд эрт цагт зурагдсан одоо хүртэл сэргээн засварлан зурсаар ирсэн Бурхандаа зул хүж өргөн залбиран, шүтсээр ирсэн билээ. Www.budda.mn
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
Энэ нь төрийн захиргааны албан тушаалтанд хамааралтай гэсэн. Гэтэл энэ нь төрийн үйлчилгээний ажилтан, багш нарт үйлчилж байгаа тул энэ тогтоолыг дэмжихгүй байна. Цар тахалтай холбогдуулан өргөн хэрэглээний барааны үнэ нэмэгдэж, иргэдийн худалдан авах чадвар буурч байна. Тиймээс Засгийн газар шатахуун, өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлттэй холбоотой цалин, тэтгэврийг нэмэх шаардлагатай байна” гэлээ. 
Г.Өнөрбаяр: Таван жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоосноор нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж байна. Өчигдөр тус хуулийн төслийг НББ-ны байнгын хороо хэлэлцээд хэлэлцэхийг дэмжсэн билээ. Хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж нарын гишүүд өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард өргөн барьсан юм. Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбоотойгоор гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа.УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар: Энэ асуудлыг шийдсэнээр 
хэдэн төгрөгийн зардал гарах вэ. Иргэдийн санал хүсэлтийг авсан уу. Нэмэлт зардлуудаа хасаад тэтгэврээ нэмэгдүүлэх шаардлага байна. Энэ тал дээр байнгын хороо ямар байр суурьтай байна вэ.ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: Манай яамнаас Нийгмийн даатгалын багц хуулийн төслийг өргөн барьсан. Хуулийн төсөлд таны ярьсан зүйлийг бүгдийг нь тусгаж оруулсан. Жилд 30 мянга орчим хүн тэтгэвэр тогтоолгож байгаа. Үүний 70 орчим хувь нь тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэврээ тогтоолгодог. Үлдэж байгаа хүмүүсийн цөөн хувь дээр энэ дараалсан таван жил гэдэг асуудал яригдана 
УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: Долоон жилийн хугацаанд хүмүүс ажлаа сольдог, завсарддаг асуудал байдаг. Тиймээс долоон жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоолгох нь иргэдэд маш их хохиролтой. 2022 оны төсөв дээр 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө шаардагдана.УИХ-ын гишүүн Г.Амартүвшин: Засгийн газрын өргөн барьсан хуультайгаа хамт хэлэлцээд явж болдоггүй юм уу. Сүүлийн таван жил өндөр цалин авсан хүмүүс илүү хожоод, бусад ахмадуудад ямар ч ялгаагүй юм биш үү. Энэ хуулийг баталснаар ямар хэмжээний санхүүжилт шаардлагатай вэ. 
2022 оны төсвөө баталчихсан. Санхүүжилтээ яаж шийдэх юм бэ?УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: МАН-ын бүлэг энэ хуулийг хэлэлцэхийг дэмжчихээд багц хуультай хамт хэлэлцье гэдэг санал тавьсан. Гэхдээ энэ хууль бол ирээдүйд тэтгэвэрт гарах хүмүүсийн тэтгэврийг тогтоохдоо таван жилээр тооцно гэж байгаа. Эрт тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийн асуудал тусдаа асуудал. Энэ хуулийг баталбал бид олон ахмадынхаа тэтгэврийг 500 мянга болгох боломж бүрдэх юм. 
УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэн: 2016-2021 онуудад улсын төсвөөс тэтгэврийн санд хэдэн төгрөг шилжүүлсэн бэ. НДШ-ийг 20-иос 25 хувь болгох, тэтгэврийн дунджийг 7 жилээр тооцох гэдэг асуудлыг би Сангийн сайд байхдаа батлуулж байсан. Тэтгэврийн санд ямар хэмжээний нэмэлт дарамт ирэх вэ?Тэтгэврийн сангийн орлого зарлага улсын нэгдсэн төсөвт тооцогдож явдаг. 
Ирэх оныхоо төсвийг баталчихсан. Жил бүхэн 120 орчим тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэнэ. Ингэснээр НДС-д жил бүхэн улсын төсвөөс 800 орчим тэрбум төгрөгийн татаас өгнө. Ард түмэнд таалагдаж гоё юм ярьж болно. Гэхдээ байгаа юмаа тараадаг, хуримтлуулдаг юмгүй байх нь зөв үү.УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: 2021 онд 35 мянган тэтгэвэрт гарсан. Үүний 70 хувь нь хувь тэнцүүлсэн болон бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэвэр тогтоолгосон. Жилд дөрөвхөн тэрбум төгрөг хэмнэхийн төлөө ахмадуудынхаа эрх ашгийг хохироох ёсгүй байсан юм. Энэ шийдвэр төрд иргэдийн итгэх итгэлийг алдагдуулсан. 
ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: 2016 онд улсын төсвөөс 494, 2017 онд 570.3, 2018 онд 609.8, 2019 онд 605.5, 2020 онд 400, 2021 онд 603.5 тэрбум төгрөгийг НДС-д татаас болгож өгч байгаа. 2022 онд улсын төсвөөс 459.8 тэрбум төгрөг өгнө. Долоон жилийг таван жил болгосноор тэтгэвэр огцом нэмэгдэх юм шиг буруу ойлголт өгч болохгүй. Нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ. 
