Халимагаас хальж ирэн, “Би та нарын үсэрсэн цус, тасарсан махны хэлтэрхий шүү” хэмээн Монгол Улсаас орогнол хүссэн Бордухын Баатар хэмээх монгол гаралтай залууг манайхан хүлээж авсангүй. Эх орончдын өдрөөр түүнийг хар элгийн, харь орон руу хөөсөн гэх үү, үдсэн гэх үү, хүлээж аваагүй гэмээр юм уу, ямартай ч бушуухан гэгч нь явуулж орхилоо. Паспортынх нь хугацаа дууссан юм чинь гохь нь, манайх хуультай орон юм чинь хөөж явуулах нь зөв гэж зарим нь цөсөө хөөргөжээ. Зарим нь учиргүй ихээр улстөржиж дайн, байлдаан, геополитик ярьж шуурчээ. Мэдээж Монгол Улс хуультай. Бүр ардчилсан Үндсэн хуультай Азийн цээжин дэх анхны улс байх шүү. 
Харамсалтай нь, тэр хууль нь оюунт монгол хүнээ бус адгуус малыг төрийн хамгаалалтад авсан байдаг. Монгол хүнээ гэсэн хуультай сан бол Б.Баатарт үүдээ нээж өгөх байсан байж юуны магад. Хүн чухал биш учраас “паспорт гэх алга дарам цаас л чухал шүү хө” гээд хөөгөөд явуулсан юм даг уу даа. Тэр байтугай, давхар иргэншлийн асуудлыг шийдэхгүй “жалганы үзэл”-дээ баригдсаар Монголынхоо хамгийн шилдэг гэсэн боловсон хүчнүүдийг эх орноосоо хөөчихсөн. Монгол хүн ур чадвар, оюун ухаан, мэдлэг боловсролоороо дэлхийн том компанийн шалгуурт тэнцэж, тэнд ажиллах болоход бахархахын оронд “Чи муу явж л байхгүй юу, чи муу урвагч зайл” гэж л үздэг юм хойно тэр нь аргагүй ч юм уу. 
Гэтэл “Эрдэм сураад эх орондоо эргээд ирээрэй. Ирээд эх орноо хөгжүүлээрэй” гэж хэлээд давхар иргэншил өгч яагаад болохгүй гэж. Хамгийн сүүлд л гэхэд Монголын үндэсний бөхийн анхны их аварга Ж.Мөнхбатын хүү, Арлын Япон орны сүмо бөхийн домог болсон Хакухо М.Даваажаргалыг “Манай хууль давхар иргэншлийг зөвшөөрдөггүй” гэдэг нэрээр мөн л хөөчихсөн гэхэд хилсдэхгүй. Уг нь Монгол Улс дэлхийгээр тархан суурьшсан монголчуудын өлгий нутаг гэдэг зангарагийг харуулсан бол. 
Чингисийн Монголын чин зүрх ямархан болохыг дэлхийд таниулсан бол… Зүрх зүрхээ таньж, сэтгэл сэтгэлээ нөхөж, итгэл итгэлээ хөглөдөг гэдгийг харуулсан бол… Үндсэн хуульдаа “Монгол угсаа гаралтан хэн ч ирээд оршин амьдрах нь нээлттэй” гэж хуульчилсан бол жинхэнэ ардчилсан Монгол байх сан. Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж “төвийг сахих үзэл”-ийг ургуулж байхдаа “Монголчууд олуулаа болох ёстой” гэсэн уриагаа бодитоор хэрэгжүүлсэн бол бид өнөөдөр “үсэрсэн цус, тасарсан мах”-ныхаа цус-нулимсыг цус сорогч лугаа сошиалаар сороод сууж байхгүй байлаа. Ганц би энэ тухай бичсэнгүй. Хэл шинжлэлийн ухааны эрдэмтэн, доктор М.Саруул-Эрдэнэ “Халимаг Монгол Баатарын асуудал та биднээс, тусгаар тогтносон Монгол улсаас илүү өргөн, илүү нухацтай асуултыг асууж байна. 
Дэлхийгээр тархан суурьшсан монголчуудын өлгий нутаг нь Монгол улс мөн үү. Хоёр хөрш гэнэтхэн ардчилсан улс болоод угсаа нэгтнүүдийг маань хайрлаад унана гэж байхгүй, нутгаа тэмцсэн адуу шиг эрх чөлөө, элэг нэгтнээ хайж гүйж ирсээр л байх болно. Дэ ван шиг буцаагаад бариад өгчдөггүй л байх хэрэгтэй” гэсэн байсан. Нийтлэлч А.Баатархуяг “Эх орончдын өдрөөр…” гэсэн гарчиг бүхий эргэцүүлэмжийг нүүр номдоо оруулсан байна лээ. Хаа хүрсэн ч Монголоороо л байх юм сан, таминь. Үсэрсэн цус, тасарсан мах минь дээ. Эх сурвалж: ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН 
“Цагаан адууны зураг дээр дараарай.АЗ АЗ АЗМонгол адууны зүс, шинж заасан үгсийн утга зүй”-гээр докторын зэрэг хамгаалсан хүн. Монгол адууны зүсийг нэрлэхэд ямар нэгэн онцлог зүйлүүд байх уу?-Тэр тухай бүгдийг нь ярина гэвэл их хугацаа шаардагдана. Би ганц хоёр сонирхолтой зүйл Дэлхий дээр байгаа 250 гаруй төрлийн адуунаас Монгол адуу хамгийн олон зүстэй нь. 
Яагаад ийм байгаа юм бол гээд судлаад үзэхэд аливаа амьтныг амьдралынх нь үндсэн хэвшлээс өөрчлөхөд зүс нь их олон янз болдог байна. Үнэг, чоно, туулай гэх мэт зэрлэг амьтад нэг л зүстэй байдаг.Гэтэл зэрлэг амьтныг гаршуулаад, тэжээж, уналга, ачлага, 
уралдуулах гэх мэтээр эдлээд ирэхээр генийн өөрчлөлт орж зүс нь олон янз болоод ирдэг.-Монгол адуу бусад орнуудад байгаа адуунаас олон зүстэй байдгийн учир юу юм болоо?-Яах аргагүй Монгол адууны зүс олон байдаг. Олон байдгийн учир нь Монголчууд адууг бүх төрлөөр ашиглаж байна. Гадныхан бол зөвхөн нэг төрлөөр адууг тэжээдэгХүнд ачааны морь гэвэл үргэлж тийм ажил хийнэ. 
Уралдааны морийг жирийн үед унахгүй зөвхөн уралдуулна. Тийм болохоор морьнууд нь унаган 2-3-хан зүстэй байдаг. Монгол морины хувьд үндсэн зүс нь 40 гаруй байдаг.Тэр зүсээ дотор нь ангилан ялгаад ирэхээр 500-600 болдог. 
Зөвхөн хээр морийг хар хээр, шар хээр, бор хээр зэргээр ангилан ялгадаг.-Монгол адууны унаган зүс нь ямар байсан бол?-Монгол адуу унаган ганц л зүстэй байсан.Тэр нь хээр зүсмийн морь. Гэтэл тэр нь бор өнгөтэй байдаг. 
Бор өнгөтэй адууг ямар учраас “хээр” гэж нэрлэдэг билээ гээд судлахаар цаанаа их учиртай байдаг. Монголчууд эртнээс аливаа юманд арга билгийн ухаанаар хандаж ирсэн. Арга билгийн ухаанд юм гэдэг ямагт хоёр талтай байдаг.“Сайн дурын ажил” Эх орон нэрээр ЦЭРГҮҮД болон ОЮУТНУУДЫГ ургац хураалтанд боолчлохыг ЭСЭРГҮҮЦЭЖ байвал +1 гэж бичээд ШЭЙР ХИЙ!!!ХЭҮК-ийн гишүүн Б.Энхболд: Цэргүүдийг ургац хураалтад нууцаар дайчилж болохгүй ХЭҮК-оос гаргасан 21 дахь илтгэлд цэргийн ангид нэгнээ дэглэдэг, бэлгийн дур хүслээ хангадаг гэх мэт олон кейс дурдагдсан байв. Мөн сүүлийн үед анги, заставуудад цэргийг хүчээр ажилд дайчилдаг улмаар амь нас, эрүүл мэндээрээ хохирох асуудал шил дараалан гарах болов. Эл асуудал болон бусад сэдвийн хүрээнд ХЭҮК-ын гишүүн Б.Энхболдтой ярилцлаа.-ХЭҮК-ын хийж буй тайлан судалгаа тэр дундаа цэрэгтэй холбоотой асуудлуудын үр дүнгийн талаар яриагаа эхэлье? -ХЭҮК-оос 2021 онд цэргийн анги байгууллагуудад хяналт шалгалт, судалгаа хийсэн. 
2022 онд УИХ-д өргөн барьсан Монгол Улс дахь хүний эрх, чөлөөний байдлын талаарх 21 дахь илтгэлд цэргийн албан дахь дүрмийн бус харьцаа болон хугацаат цэргийн алба хаагчийн амь нас, эрүүл мэнд хохирч байгаа шалтгаан нөхцөлийн талаар сүүлийн 10 жилийн байдлаар дүн шинжилгээ хийж илтгэсэн. Дүгнэлтээр цэргийн анги байгууллагуудад хугацаат цэргийн амь нас, эрүүл мэнд хохирох явдал жил бүр гарч, таслан зогсоогдохгүй байна гэсэн үр дүн гарсан. ХЭҮК-оос 2006 онд энэ чиглэлээр хийсэн судалгааг 2022 онтой харьцуулахад нөхцөл байдал сайжирсан. Өөрөөр хэлбэл дүрмийн бус харьцдаг асуудал 13-22 хувиар буурсан хэдий ч бүрэн таслан зогсоогдохгүй байна . Мөн судалгааны ажлын хүрээнд дүрмийн бус харьцааны шинэ хэлбэрүүд ч илэрч байна. 
Ямар нэгэн дүрэм журамд заагдаагүй, дээд газраасаа зөвшөөрөл аваагүй хувиараа, хууль бусаар цэргийг ангийн байрлалаас дур мэдэн гаргаж ажил хийлгэснээс энэ харамсалтай хэрэг гарсан байж болзошгүй. Цагдаагийн байгууллага энэ талаар нарийвчилсан шалгалт явуулж байгаа. -УРГАЦ ХУРААЛТЫН АЖИЛД ЦЭРГҮҮДИЙГ НУУЦААР ДАЙЧЛАН АЖИЛУУЛАХГҮЙ БАЙХ ТАЛ ДЭЭР АНХААРАХ ХЭРЭГТЭЙ- -Цэрэг ажил хийж болох уу? -ХЭҮК энэ асуудалд ямар оролцоотой ажиллаж байна? -Энэ бүхэн хүний эрхийн ноцтой зөрчил гэж ойлгож болно. Хүний амь нас хохирох, эрүүл мэндэд хор хөнөөл учирч буй асуудлын шалтгаан нь хоёр талтай. Нэгдүгээрт аюулгүй ажиллагааны дүрэм журмаа мөрдөхгүй байгаагаас,Хоёрдугаарт, зориуд хууль бусаар ажил хөдөлмөр эрхлүүлсэнтэй холбоотой. Тиймээс эрсдэлийг бууруул, хараа хяналтаа сайжруул гэдэг зөвлөмжийг өгч байна. Удахгүй ургац хураалтын ажил эхэлж байна. 
Тухайлбал, Ковид-19 цар тахлын нөхцөл байдал, түүнээс улбаатай цэргийн эргэлт уулзалтыг хязгаарласан гэх мэт. -Сүүлийн үед гарч байгаа цэргийн алба хаагчийн амь нас эрүүл мэнд хохирсон тохиолдол дээр хэрхэн ажиллаж байна.? -Энэ оны зургаадугаар сараас хойш цэргийн амь нас эрүүл мэнд хохирсон долоон кейс бүртгэгдсэн. Үүний гурав нь хүний амь нас хохирсон дөрөв нь гэмтэж бэртсэн тохиолдол гарсан. Үүнд ХЭҮК-оос хуульд заасан хүрээнд хяналт тавиад, 
холбогдох байгууллагуудтай мэдээлэл солилцоод ажиллаж байна. Дотоод цэргийн штаб, Зэвсэгт хүчний жанжин штаб, Хил хамгаалах байгууллага, төрийн тусгай алба хаагчдын нэгдсэн эмнэлгээс тайлбар мэдээлэл авч, нөхцөл байдалд үнэлгээ өгч байна.Хүний амь нас хохирсон тохиолдол бүрт эрх бүхий байгууллага мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж, прокурор хяналтаа тавьж байна. Тухайн хэрэг мөрдөн байцаалтын ямар шатанд, аль байгууллагад байгаа, шүүх хэрхэн шийдвэрлэх эсэхийг бид анхааралтай ажиглаж байна. -ХОДООД НЬ ЦООРЧ НАС БАРСАН ЦЭРГИЙН ШИНЖЭЭЧИЙН ДҮГНЭЛТТЭЙ ТАНИЛЦААГҮЙ- -Мөн Дотоодын цэргийн 05-р агийн цэрэг амь насаа алдсан хэрэг гарсан. Тус асуудалд танайхаас анхаарлаа хандуулж ажиллаж байгаа юу? -Бид хэрэг гарсан даруйд газар дээр нь очиж ажиллаж нөхцөл байдалтай танилцсан. Одоогоор энэ хэрэгт АТГ-аас мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж, 
Сонгинохайрхан дүүргийн прокурорын газар хяналт тавьж байгаа. Дотоодын цэргийн 05 дугаар анги Цагдаагийн ерөнхий газрын харьяанд байдаг учраас тэнд гарсан хэргийг хөндөлгийн байгууллагаар шалгуулах нь зүйтэй гэж үзээд Улсын ерөнхий прокуроын газраас харьяалал тогтоож АТГ-т шилжүүлсэн байгаа. Энэ хэрэгт хамааралтай шинжээчийн дүгнэлт гарсан гэсэн мэдээлэл бидэнд ирсэн боловч бид танилцаагүй байна. -Гэмтэж бэртэж байгаа цэргүүдийн ихэнх нь хилийн цэргийн алба хаагч байгаа нь анзаарагдах юм. Хилийн застав, цэргийн ангиудад хүний эрх илүү зөрчигддөг нь юунаас шалтгаалж байна?-Өнгөрсөн онд ХЭҮК-оос Монгол Улсын дөрвөн бүсэд хилийн цэргийн анги байрлалд ойролцоогоор 15000 гаруй км явж ажиллалаа. Байгаль цаг уурын онцлогоос шалтгаалаад үүрэг гүйцэтгэх нөхцөл байдал ялгаатай байна. Сэтгэл санааны байдал нь ч гэсэн үүнээс шалтгаалаад харилцан адилгүй байхыг үгүйсгэхгүй. 
Тиймээс хилийн цэргийг хугацаат цэргийн албан хаагчаар мануулах нь хэр зүйтэй вэ гэдгийг бодож үзэх хэрэгтэй байх.-Мал маллаж байхдаа мориноос унасан цэрэг ГССҮТ-д эмчлэгдэж байна. Мөн адуу хариулж байхдаа усанд эндсэн гэх зэрэг хэргүүд гарсан. Энэ асуудалд? -Хэний малыг маллаж байсан бэ гэдэг нь анхаарал хандуулах асуудал. Цэргийн ангийн мал маллаж байсан бол үүнийг цэргийн албан үүрэг гүйцэтгэж байна гэж үзэх үндэстэй. Харин малчин айлд зөвшөөрөлгүй мал маллуулж байсан бол хүний эрхийн ноцтой зөрчил, албадан хөдөлмөрийн шинжтэй асуудал юм. 
-Цэргийн албанд дүрмийн бус харьцаа гараад байгаа шалтгаан нөхцөлийг хэрхэн дүгнэж байна?-Хэд хэдэн хүчин зүйл нөлөөлж байгаа болов уу. Нэгдүгээрт цэргийн албаны зохион байгуулалт сул, хоёрдугаарт олон мянган хүний бүрэлдэхүүнтэй албан хаагчид дунд сахилга бат ёс зүйн хувьд тааруу офицер, ахлагч нар байна. Гуравдугаарт хүний нөөцийн дутагдалд орсон. Жишээ нь мэргэжлийн сэтгэл зүйчид ховор байгаа асуудал гарсан. Мөн цэрэгт татагдан ирж байгаа залуусын хандлага өөрчлөгдсөн. 
Түүнчлэн 7 цэрэгт татахдаа эрүүл мэндийн үзлэг шинжилгээг нарийн хийх шаардлагатай байна. Бидний судалгаагаар багагүй цэрэг татагдан очсоны дараа эрүүл мэндийн шалтгаанаар халагддаг. Мөн маш их эмнэлгийн тусламж авдаг нь тогтоогдсон. Тиймээс цэрэг татлагын шинжилгээг нарийвчлан авах шаардлагатай.-СУДАЛГААНД ОРОЛЦСОН АЛБА ХААГЧИД АР ГЭРТЭЭ АСУУДАЛТАЙ ДАРГА НАР ЦЭРГЭЭ ДЭГЛЭДЭГ ХЭМЭЭН ХАРИУЛСАН–Офицер ахлагчийн асуудлыг дээр дурдлаа. Согтуу ажлын байран дээр ирж цэрэг болон доод албан тушаалтнаа дэглэдэг, амь насанд нь хүрдэг асуудлууд гардаг. Энэ юунаас болж байгаа гэж тогтоосон бэ? 
-Манай судалгаанд оролцсон цэргийн албан хаагчдын ярьж буйгаар ар гэртээ асуудалтай байсан дарга нар ирж дэглэдэг гэж хариулж байна.Энэ олон хүчин нөлөөлдөг байх. Нэн тэргүүнд цэргийн алба хаагчийн нийгэм, эдийн засгийн баталгааг сайн бүрдүүлэх хэрэгтэй.-Ойрын хугацаанд болон алс хэтдээ анхаарах ёстой зүйлс юу байна? -Монгол Улс дахь хүний эрх эрх чөлөөний байдлын талаарх илтгэл хэлэлцсэнтэй холбоотойгоор Улсын их хурлаас 2022 оны долоодугаар сарын 06-ны өдөр Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай 49 дүгээр тогтоолыг батлан гаргасан. 
Энэ тогтоолд цэргийн албан дахь дүрмийн бус харьцааг арилгах талаар хэд хэдэн ажил тусгасан. Тухайлбал, цэргийн албанд хүний амь нас , эрүүл мэнд хохирч байгаа шалтгаан нөхцөлд дүн шинжилгээ хийж урьдчилан сэргийлэх, дүрмийн бус харилцааг илрүүлэх, бүртгэх тогтолцоог бүрдүүлэх, цэргийн албаны хууль тогтоомжийг хүний эрхийн зарчим хэм хэмжээнд нийцүүлэн боловсруулах, алба хаагчдын нийгмийн баталгаа, алба хаах орчин нөхцөлийг сайжруулах чиглэлээр туссан. 
Үүнийг хэрэгжүүлж ажиллахаар Батлан хамгаалах яам, Зэвсэгт хүчний жанжин штаб, Хил хамгаалах ерөнхий газар, ЦЕГ-ын Дотоодын цэргийн штаб, Дотоод хэргийн их сургуультай хамтарсан төлөвлөгөө гаргаад ажиллаж байна.-Ярилцсанд баярлалаа.З.Мэндсайхан: Ургац хураалтад оролцсон оюутнуудын КРЕДИТ ЦАГИЙГ тооцно Энэ жилийн ургац хураалтад 10-15 мянган оюутныг ажиллах хүчнээр бэлтгэхээр болжээ. 
Энэ тухай Хүнс, хөдөө аж ахуйхөнгөн үйлдвэрийн сайд З.Мэндсайхан “Ургац хураалтын бэлтгэл ажлыг хангах Засгийн газрын тогтоолын хүрээнд хэрэгцээтэй байгаа хүн, хүчний асуудлыг шийдвэрлэх чиглэлээр тодорхой шийдвэр гарсан. Их, дээд сургуулийн оюутнуудыг энэ жил ургац хураалтад оролцуулах, 
мөн ургац хураалтад оролцсон хэмжээгээр нь оюутнуудын кредит цагийг тооцох системийг бий болгох чиглэлээр бид Боловсрол, шинжлэх ухааны сайдтай хамтран судалж байна. Энэ жилийн ургац хураалтад 10-15 мянган оюутныг ажиллах хүчнээр бэлтгэхээр шийдвэрлэсэн” гэсэн юм. 
/Улаан харгана./ гэрийн үүдэнд тавихад гэнэтийн гай барцад, халдлагаас хамгаална/Тулга./айл гэрийн гал голомт ариун байхыг/Хурганы арьс./айл гэрийн буян заяаг дууддаг /Дээлийн торго./ гэрийн эзэн эмэгтэйд нэг нэг дээл хийхээр хэмжээний /Эмээл хазаар ногт./ аль болох нүдэнд харагдах хүндтэй газраа байрлуулах/Уран шувууны үүр./ялангуяа нялх хүүхэдтэй айлд маш сайн/Дээжийн цөгц./ цай сүүний дээжээ өргөх цөгц байнга дүүрэн идээтэй байх нь айл гэрийн ажил үйлс буян хишигийг тогтоох/Даллаганы уут./айлын орлогын үүдийг нээх, идэж уух өмсөж зүүх, эд баялагаар элбэг байхын билэгдэл/Малын Шагай./ гэрийн эв нэгдэл,
наадам наргиан дэлгэрэхийн билэгдэл/Монгол Авдар./ айлын буян хишгийг тогтоох /Авдарт элдсэн хурганы арьс, алд сур, таван өнгийн хадаг, шимийн охь а рхи, дөрвөн бэрхийн шагай, өөрийн улсын мөнгө зоос, арц ганга, хүж, таван төрлийн арвай будааны дээж зэргийг хадгалах нь эд баялаг хуран арвижихын билэгдэл хэмээн үздэг.Айлд байж болохгүй буюу хадгалах хэрэггүй зүйлс. Урагдсан хуучин хувцас гутал.Хагарсан цуурсан эмтэрхий аяга таваг, толь.Хуучин хогийн шүүр./нэгээс илүү жил болсон/Хүний бэлэглэсэн таагүй бэлэг дурсгалын зүйлс.Хэт муухай эвгүй амьтан хүний зураг хөрөг./ хэрүүл тэмцэл авчирдаг/Таагүй дурсамж сэдрээдэг эд эдлэл.Таних мэдэхгүй орны таагүй гэрэл зураг,бэлэг дурсгалын зүйлс.Мөлхөө цэцэг.Хэт хурц өнцөг бүхий тавилга зэрэг нь гэрт тань таагүй уур амьсгалыг бий болгодог.
Дараагийн мэдээ Дамдинсүрэн: Сайн эм 2 эрд нөхөрт гардаггүй, сайн эр 2 төрд зүтгэдэггүй Хятад цэрэг жигд эгнээгээр урагшилж байснаа гүвээний энгэр дээр байгаа хэдэн хүний голд Манлайбаатар Дамдинсүрэн өөрийн биеэр байгааг харуут алхаагаа сааруулж, удалгүй бүр зогсов. Баатрын буй гүвээний араас Монгол цэргийн хороодын бүх туг талын салхиар омог бардам дэрвэлзэх ажгуу. Манлайбаатар Дамдинсүрэнтэй тулгарсан тулалдаан бүртээ түүний овжин арганд автан цохигдож асан хятадууд энэ удаад шууд дөтлөн тулахаас халширав. Хэдийгээр энд үлэмж тоотой хар цэргийн гол хүч хүрэлцэн ирсэн боловч арслан барс мэт догшин тулалддаг, арганд авталгүй зальжин бултдаг Монголчуудтай аль болох зайнаас үзэлцэх нь зөв гэж үзжээ. 
нгээд бүх үхэр бууныхаа галыг энгэр дээр нь Манлайбаатар морин дээрээ ташуур тулан хөндөлсөж буй гүвээний ар руу чиглүүлэв. Монгол цэргийн сүлд, тугнууд эргэлдэн намирч байгаа тэр газар руу хятадууд бараг хагас өдрийн турш тугалган мөндөр буулгажээ. Нар гудайх үед их бууны буудлагын дор дөжирч, нэн удахгүй Монголчууд уулгалан орж ирнэ хэмээн бие сэтгэлээ эцэст нь тултал чангалж хүлээсэн хятад цэргүүд туйлдаж, өлсөж эхлэв.Гэвч байдал бахь байдгаараа. Манлайбаатар болон түүний хэдэн шадар үхэшгүй мэт суман үүлийг үл тоосон янзаараа. Тэсэхээ больсон хар цэргийнхэн буудлагаа түр завсарлаж, мантуу, будаан дээрээ шуугин овоорч эхэлжээ. Яг энэ мөчид талын салхиар омог нэмсэн түймэр хятад цэргийг нөмрөн орж ирсэн байна. Хуурай өвсөнд ноцсон өршөөлгүй их галд хуйхлагдсан хятадууд юу байдгаа шидлэн санд мэнд зугтаах мөчид өмнөөс нь уухайн дуу хадаж, Монгол эрсийн ган сэлэм, яргай ташуур тосчээ.Нэг талаасаа зоргоороо цорволзох дөл, нөгөө талаасаа зоригоороо хатамжлах дайчдад шахагдсан хар цэрэг ямар ч эсэргүүцэлгүйгээр хиар цохиулсан байна. Монголчууд бол довтолсон ч, хориглосон ч ялгаагүй аюултай дайсан гэдгийг хятадууд ийн үзээгүйгээ үзэж, үхэр цамаа харайхдаа тун сайн ойлгосон гэдэг.
ямар засал номыг ямар давтамжтайгаар хийлгэхээ мэдэж, ойлгох хэрэгтэй. Зурхайчид хандалгүй заслаа хийлгэсэн, эсвэл өөрөө заслаа хийлгээгүй, эмээ, өвөө юмуу эхнэр, нөхөр нь өмнөөс нь ном уншуулчихсан хүмүүс жилийн дундуур юмуу, сүүлээр асуудал тулгараад ирдэг. Засал номонд ингэж хөнгөн хандаж болохгүй. Жилд нэг удаа хийлгэж байгаа жилийнхээ засал номыг хийлгэхдээ хүмүүс чухалчлах ёстой. Үүнийг үл тоомсорлосон, ээж аавдаа найддаг хүмүүс элдэв барцад саад, асуудал үүсээд 
ирдэг нь олонтаа. Мөн жилийн заслаас гадна нууц жилийн харш, мэнгэ, махбодын таарамж тохиромж муу мөртлөө нэг гэр бүл болоод амьдарч байгаа хүмүүс тухайн харшийнхаа заслыг жилд нэг удаа хийлгэх хэрэгтэй. Түүнчлэн хүүхдүүдийнхээ дэмбэрэл буюу төөргийн зурхайг зуруулж, билгийн насаар хэд хэдэн насан дээр нь барцад саадтай байгаа нь урьдчилан танин мэдэж, зан чанараа анхааран засч, засал ном дээрээ нэмж уншуулах хэрэгтэй. Эх сурвалж: МАНБА ДАЦАН ХИЙД 
Энэ нь төрийн захиргааны албан тушаалтанд хамааралтай гэсэн. Гэтэл энэ нь төрийн үйлчилгээний ажилтан, багш нарт үйлчилж байгаа тул энэ тогтоолыг дэмжихгүй байна. Цар тахалтай холбогдуулан өргөн хэрэглээний 
барааны үнэ нэмэгдэж, иргэдийн худалдан авах чадвар буурч байна. Тиймээс Засгийн газар шатахуун, өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлттэй холбоотой цалин, тэтгэврийг нэмэх шаардлагатай байна” гэлээ. Г.Өнөрбаяр: Таван жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоосноор нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ УИХ-ын чуулганы 
хуралдаанаар Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж байна. Өчигдөр тус хуулийн төслийг НББ-ны байнгын хороо хэлэлцээд хэлэлцэхийг дэмжсэн билээ. Хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж нарын гишүүд өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард өргөн барьсан юм. Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбоотойгоор гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа.УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар: Энэ асуудлыг шийдсэнээр хэдэн төгрөгийн зардал гарах вэ. Иргэдийн санал хүсэлтийг авсан уу. Нэмэлт зардлуудаа хасаад тэтгэврээ нэмэгдүүлэх шаардлага байна. Энэ тал дээр байнгын хороо ямар байр суурьтай байна вэ.ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: Манай яамнаас Нийгмийн 
даатгалын багц хуулийн төслийг өргөн барьсан. Хуулийн төсөлд таны ярьсан зүйлийг бүгдийг нь тусгаж оруулсан. Жилд 30 мянга орчим хүн тэтгэвэр тогтоолгож байгаа. Үүний 70 орчим хувь нь тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэврээ тогтоолгодог. Үлдэж байгаа хүмүүсийн цөөн хувь дээр энэ дараалсан таван жил гэдэг асуудал яригдана УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: Долоон жилийн 
хугацаанд хүмүүс ажлаа сольдог, завсарддаг асуудал байдаг. Тиймээс долоон жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоолгох нь иргэдэд маш их хохиролтой. 2022 оны төсөв дээр 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө шаардагдана.УИХ-ын гишүүн Г.Амартүвшин: Засгийн газрын өргөн барьсан хуультайгаа хамт хэлэлцээд явж болдоггүй юм уу. Сүүлийн таван жил өндөр цалин авсан хүмүүс илүү 
хожоод, бусад ахмадуудад ямар ч ялгаагүй юм биш үү. Энэ хуулийг баталснаар ямар хэмжээний санхүүжилт шаардлагатай вэ. 2022 оны төсвөө баталчихсан. Санхүүжилтээ яаж шийдэх юм бэ? УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: 
МАН-ын бүлэг энэ хуулийг хэлэлцэхийг дэмжчихээд багц хуультай хамт хэлэлцье гэдэг санал тавьсан. Гэхдээ энэ хууль бол ирээдүйд тэтгэвэрт гарах хүмүүсийн тэтгэврийг тогтоохдоо таван жилээр тооцно гэж байгаа. Эрт тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийн асуудал тусдаа асуудал. Энэ хуулийг баталбал бид олон ахмадынхаа тэтгэврийг 500 мянга болгох боломж бүрдэх юм. УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэн: 2016-2021 онуудад улсын төсвөөс тэтгэврийн санд хэдэн төгрөг шилжүүлсэн бэ. НДШ-ийг 20-иос 25 хувь болгох, тэтгэврийн дунджийг 7 жилээр тооцох гэдэг асуудлыг би Сангийн сайд байхдаа батлуулж байсан. Тэтгэврийн санд ямар хэмжээний 
нэмэлт дарамт ирэх вэ? Тэтгэврийн сангийн орлого зарлага улсын нэгдсэн төсөвт тооцогдож явдаг. Ирэх оныхоо төсвийг баталчихсан. Жил бүхэн 120 орчим тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэнэ. Ингэснээр НДС-д жил бүхэн улсын төсвөөс 800 орчим тэрбум төгрөгийн татаас өгнө. Ард түмэнд 
таалагдаж гоё юм ярьж болно. Гэхдээ байгаа юмаа тараадаг, хуримтлуулдаг юмгүй байх нь зөв үү.УИХ-ын гишүүнБ.Пүрэвдорж: 2021 онд 35 мянган тэтгэвэрт гарсан. Үүний 70 хувь нь хувь тэнцүүлсэн болон бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэвэр тогтоолгосон. Жилд дөрөвхөн тэрбум төгрөг хэмнэхийн төлөө ахмадуудынхаа эрх 
ашгийг хохироох ёсгүй байсан юм. Энэ шийдвэр төрд иргэдийн итгэх итгэлийг алдагдуулсан.ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: 2016 онд улсын төсвөөс 494, 2017 онд 570.3, 2018 онд 609.8, 2019 онд 605.5, 2020 онд 400, 2021 онд 603.5 
Энэ нь төрийн захиргааны албан тушаалтанд хамааралтай гэсэн. Гэтэл энэ нь төрийн үйлчилгээний ажилтан, багш нарт үйлчилж байгаа тул энэ тогтоолыг дэмжихгүй байна. Цар тахалтай холбогдуулан өргөн хэрэглээний барааны үнэ нэмэгдэж, иргэдийн худалдан авах чадвар буурч байна. Тиймээс Засгийн газар шатахуун, өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлттэй холбоотой цалин, тэтгэврийг нэмэх шаардлагатай байна” гэлээ. 
Г.Өнөрбаяр: Таван жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоосноор нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж байна. Өчигдөр тус хуулийн төслийг НББ-ны байнгын хороо хэлэлцээд хэлэлцэхийг дэмжсэн билээ. Хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж нарын гишүүд өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард өргөн барьсан юм. Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбоотойгоор гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа.УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар: Энэ асуудлыг шийдсэнээр 
хэдэн төгрөгийн зардал гарах вэ. Иргэдийн санал хүсэлтийг авсан уу. Нэмэлт зардлуудаа хасаад тэтгэврээ нэмэгдүүлэх шаардлага байна. Энэ тал дээр байнгын хороо ямар байр суурьтай байна вэ.ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: Манай яамнаас Нийгмийн даатгалын багц хуулийн төслийг өргөн барьсан. Хуулийн төсөлд таны ярьсан зүйлийг бүгдийг нь тусгаж оруулсан. Жилд 30 мянга орчим хүн тэтгэвэр тогтоолгож байгаа. Үүний 70 орчим хувь нь тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэврээ тогтоолгодог. Үлдэж байгаа хүмүүсийн цөөн хувь дээр энэ дараалсан таван жил гэдэг асуудал яригдана 
УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: Долоон жилийн хугацаанд хүмүүс ажлаа сольдог, завсарддаг асуудал байдаг. Тиймээс долоон жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоолгох нь иргэдэд маш их хохиролтой. 2022 оны төсөв дээр 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө шаардагдана.УИХ-ын гишүүн Г.Амартүвшин: Засгийн газрын өргөн барьсан хуультайгаа хамт хэлэлцээд явж болдоггүй юм уу. Сүүлийн таван жил өндөр цалин авсан хүмүүс илүү хожоод, бусад ахмадуудад ямар ч ялгаагүй юм биш үү. Энэ хуулийг баталснаар ямар хэмжээний санхүүжилт шаардлагатай вэ. 
2022 оны төсвөө баталчихсан. Санхүүжилтээ яаж шийдэх юм бэ?УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: МАН-ын бүлэг энэ хуулийг хэлэлцэхийг дэмжчихээд багц хуультай хамт хэлэлцье гэдэг санал тавьсан. Гэхдээ энэ хууль бол ирээдүйд тэтгэвэрт гарах хүмүүсийн тэтгэврийг тогтоохдоо таван жилээр тооцно гэж байгаа. Эрт тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийн асуудал тусдаа асуудал. Энэ хуулийг баталбал бид олон ахмадынхаа тэтгэврийг 500 мянга болгох боломж бүрдэх юм. 
УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэн: 2016-2021 онуудад улсын төсвөөс тэтгэврийн санд хэдэн төгрөг шилжүүлсэн бэ. НДШ-ийг 20-иос 25 хувь болгох, тэтгэврийн дунджийг 7 жилээр тооцох гэдэг асуудлыг би Сангийн сайд байхдаа батлуулж байсан. Тэтгэврийн санд ямар хэмжээний нэмэлт дарамт ирэх вэ?Тэтгэврийн сангийн орлого зарлага улсын нэгдсэн төсөвт тооцогдож явдаг. 
Ирэх оныхоо төсвийг баталчихсан. Жил бүхэн 120 орчим тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэнэ. Ингэснээр НДС-д жил бүхэн улсын төсвөөс 800 орчим тэрбум төгрөгийн татаас өгнө. Ард түмэнд таалагдаж гоё юм ярьж болно. Гэхдээ байгаа юмаа тараадаг, хуримтлуулдаг юмгүй байх нь зөв үү.УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: 2021 онд 35 мянган тэтгэвэрт гарсан. Үүний 70 хувь нь хувь тэнцүүлсэн болон бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэвэр тогтоолгосон. Жилд дөрөвхөн тэрбум төгрөг хэмнэхийн төлөө ахмадуудынхаа эрх ашгийг хохироох ёсгүй байсан юм. Энэ шийдвэр төрд иргэдийн итгэх итгэлийг алдагдуулсан. 
ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: 2016 онд улсын төсвөөс 494, 2017 онд 570.3, 2018 онд 609.8, 2019 онд 605.5, 2020 онд 400, 2021 онд 603.5 тэрбум төгрөгийг НДС-д татаас болгож өгч байгаа. 2022 онд улсын төсвөөс 459.8 тэрбум төгрөг өгнө. Долоон жилийг таван жил болгосноор тэтгэвэр огцом нэмэгдэх юм шиг буруу ойлголт өгч болохгүй. Нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ. 
Манай Түнхэлийнхэн Нараг давах ганц аргаа олсон бололтой ккк Хөөрхий говийн залуугаа танилцуулахгүй бол нээх хөөрхөн нялх бор хүү х:ү:ч:и:н:д:эж аваад х:о:р:ь:с:о:н мэт сошиалд сэвээд эхлэж!!! 2020н онд манай зөгийчин эгч Замын Үүдийн нэг хүүхэн ирээд хадмууддаа ажилгүй анкиагүй, хүүхэд гаргадаггүй яадаг ийдгээрээ д:э:э:р:эл:х:ү:ү:лэ:э:д бдым бн зайлуул гээд манай зөгийчин эгч өөрсдийн газрын хажууд буулгаснаар бүх асуудал ундрав. Юунаас айж ичих вэ дээ, энэ маань 17той би 37тойдоо анх танилцаж байв. Танилцах ч юу байхав дээ, өнөө манай хажууд зөвшөөрөлгүй буулаа гээд үй олон хэрүүл болж 2 нөхөр хуйхаа маажин зогсож бсны дараахан манай тэнд баахан хөвгүүд охидууд ирсэн юмаа. ЗҮ-н 12р ангийнхан. Хөөрхөн хүүхдүүд манайхаар орж гараад мэдээж би болсон хойно хүүхдүүдийг гараа гаргаж дайлж цайлаад хаанахын хүүхдүүд нтр гэж схн ярилцаад, тэдгээр хүүхдүүдэд мод хагалах ажил хийх үү гэлээ… хйие л дээ гэлээ… 5,6уулаа тус бүр 10,10К аваад түлээг ч гялалзуулаад өглөө. 
Би эндхийхэнд зөгийн нүүдлийн ажилд 4н хүнийг тус бүр 50К өгч зөгий нүүдэл хийдэг юм та хэд тийм ажил хийх үү гэлээ, бүгдээрээ л тэгийлдаа аниа л гэцгээж зөгийн нүүдлийн ажилд 6н хүүхэд 40,40К өгч ажиллуулж л байв. (зөгийн нүүдэл ажил хэдхэн цагийн ажил блаа л даа, цөөн зөгийтэй бсн тул) Ингээд тэднийг хот буцахдаа бөөндөө Дэликандаа чихэж аваад хотод ирж 13р хорооллын тэнд (өөрсдийнх нь зааж өгсөн б:у:у:да:л) нэг хөдөөнөөс ирсэн хүмүүс буудаг бололтой оруулж өгөөд маргаашийн суудлаар буцна гэж бсн учраас өөрийн иргэний үнэмлэхээр буулгаж өгөөд харилцан баярласнаа илэрхийлээд дуусч байв! Түүний дараагаар мэдээж бүх хөвгүүд чат бичсээн, аниа их баярласан шүү та нээрээ ёстой хөөрхөн ааштай энгийн хүн бдг юм билээ нтр гээд , эгчийнхээ гоё амттай хоолыг гоё цайтай нь санаж бн шүүү нтр гээд бичдэг хөвгүүдийн дотор өнөөдөр говийн бор залуу гэж нэрлэгдэх болсон энэ маань ч чатнуудын ихэнхийн эзэн байв. Тиймээ тийм анх бид 2 эгч дүү 2 байлаа🙈 Чатлаж явсаар говийн залуу гээч маань аав ээж нь багад нь с:а:л:с:а:н тухай, ээж нь Түнхэлийн хүнтэй суугаад орхиод явсан тухай, эмээ өвөөтэйгөө амьдардаг тухай бүх л юмаа ярив. Чат ч өргөжиж дахиад Түнхэлд ирж ажилд нь туслая гэв. Би ч баярлав, хэн ч харсан сайхан л залуу хархүү, ажилд ч гав шав. Би ч харин ёстой залуу яадаг ч бсн үе мулт бүү хэл өөрөөс дүү эр сонирхдоггүй бсн ч түүнийг харах бүрт хөөрхөн гэхээс илүү тэр цэвэр ариун сэтгэл нь үнэхээр хайрламаар мэдрэмж төрдөг бсныг нуух юун… 
Тэгсэн сар гарангын дараа тэр маань Түнхэлд буцаад ирж, би хотод явж байж таарч. Хэд хоногийн дараа тосгондоо очтол говийн залуу гэх хүү маань гэгээ татуулан мишээгээд л “аниа би хүрээд ирсэн” гээд ороод ирэв. Өө тийм бшдээ гээд, угаас ажил шувтарч бсн 8р сарын дунд бсн тул за чи хэд хоног тэгж ингэж ажиллаад эгч нь чамд хонхны баярын хувцас хэрэглэлийг нь авч өгье гэж тохиролцов. Угаса манай тэднхийн малчдын Божух, Мөөжиг, Шоонтого, Золбоо гээд хүүхдүүд бүгд хэсэг зуурт Нара эгчийнхээ ажилд туслах зөгийчин хийгээд өдрийн 30К авя ажиллаж бсөөн зөндөө зураг түүх фб пост ч бдг юм. Хэрвээ намайг хүүхдэд х:ү:ч:и:р:хи:й:л:э:г:ч болгож ойлгуулах гэж бгаа бол том алдаа болноо. Хэн ч хаана ч хэлнэ. Говийн залуу гэж нэрлээд бгаа бид 2-н хувьд бол яахавдээ ёстой л санаанд багтамгүй онцгой явдал болсон юмаа. За тэгээд зун дуусч бдг бдг руугаа хэн хэн нь буцацгаав. Мэдээж хэсэг зуур ч гсн хамт бж дасалцсан хүмүүс чат өргөжиж санаж үгүйлж бгаагаа ч бичилчдэг л болов. Гэсэн ч би тийм балмад ичих нүүргүй хүн биш шүү дээ… Болохгүй бүтэхгүй талаар ярьж, өөрийгөө олны хэл амын бай болсон нийгмийн хүн гэдгээ хичнээн хэлж яривч санаж үгүйлдэг салж хагацамгүй гэх бдл миний толгойн өвчин болж байсан ч үнэхээр тийм бол яагаад би хайраас татгалзах ёстой гэж боддог ч байв!!! Юуг нь нуухав… 
Эх нь үнэндээ хүүхдээ гэдэггүй хүн бсныг онцолж дурдая, оюутан болсноос нь хойш бүр үнэндээ хатсан ааруул хүүдээ хялайлгачихдаггүй тийм л хүн бсымаа. Эрээний хогоор хаад нэг залгуулдаг бсныгаа би юугаар ч дутаагаагүй өсгөсөн гэж хашгичиж явдаг хүн бдгиймаа. Би ч хөөрхий говийн залуу гээд бгага чи хэрвээ надтай бмаар бгаа бол сургууль соёлоо зөв сонгох хэрэгтэй, мэргэжил мэдлэг дээр нь хүртэл анхаарч сургууль соёлыг нь хөөцөлдөөд Монголын Топ 3н сургуулийн 1д хүртэл суралцуулж л байгаа. Мэдээж төлбөр тооцоог нь би л хийж таараа. Сүүлдээ би эхийг нь хүүгийнхээ өмнө хариуцлага хүлээж үз гэсээр өнгөрсөн семестерт 1 сая төгрөг тэднээр төлүүлж үзсэн бдгийм. Замын Үүдээс эмээ өвөө нь хүртэл үр ачаа дагуулан ирж, дайлуулж, надаар эмнэлэг домнологоо төлүүлээд бид 2-г их мөнгө үрдэг юм бн шүү, хямгадаж бай гэхийн сацуу сайхан амьдардым бн нтр гээд өөрсдөө үзэж хараад хонож өнжөөд явж бсн хүмүүс бдг даа. Одоо харин х:о:й::т эцгийн шараар намайг хүүхэд х:ү:ч:и:рх:и:й:л:э:г:ч болгох гэж бгаа бол чат зураг хөрөг түүх өчнөөн бийг санацгаагаасай!!! Ийн явсаар бид 2 өнөөдөр ээж аав болох гэж бгаа юм, яадаг юм!
Говийн залуу бид 2 20н насны зөрүүтэй ч үе тэнгийнхнээс ч илүү биесээ ойлгож, хайрлаж, дэмжиж, зөвлөж, дутуугаа нөхөж, дундуураа дүүргэнхэн хэдий хүртэл хамт байх тавилантай юм төдий хүртэл хамт байя гээд л явж бгаа юм!!! Ийм л байна!!!Хүүхэд х:ү:ч:и:р:хи:й:л:э:г:ч айлын хүү булаагч мэтээр сэвж бгаа сайтууд та нар нэр төр сэргээлгэх шүүх хуралд сайт шиг суугаарай!!! Эх нь хүүхэддээ хэрхэн ханддаг бсныг, мэдэх ёстой хамгийн чухал хүн нь болох хүү нь өөрөө мэддэг юмаа. За тэр талаар дараа бас жич пост бичнээ!!! Би говийн залуугийн эхэд аль 2 жилийн өмнө хэлж бсн бдгийм!!! Чи намайг баллах гэж бгаад хүүгээ л баллав. Би бол үр хүүхдийнхээ өмнө хүлээсэн үүрэгтэй ү:х:э:х: эрхгүй эх хүн. Харин хүү чинь эмзэг насан дээрээ ямар ч зөв буруу шийдвэр гаргаж болзошгүй насан дээрээ явааг анхаараарай гэж хэлж бснчлан одоо ингээд өөрсдөө авчраад хүргэж өгсөн хүүгээ намайг х:ү:ч:и:н:д:э:ж авч булааж гэртээ дарж эрхийг нь зөрчсөн болгох гэж бж угаас өөрсдийг нь нэг нүдээрээ үздэггүй хүүгээ бүр мөсөн алдавдаа л гэмээр бн!!! 
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
Гуравдугаар од – Бар, нохой жилтэн.”Нама саманда будда нан. Ум ни, ми ри ни, ла га да, на ба ра, ра ма дү дү сү сууха” хэмээн долоон удаа уншаад өөрийн хийгээд өөр бусдын өвчин, ад зэтгэр, барцад саад бүхэн арилаад нас уртсаж, төгс эдлэл аривижин, эрх баялаг, яруу алдар дуурсагдан цог учралын хотол чуулган дэлгэрэх болтугай хэмээн сэтгэлдээ бясалгаад гуравдугаар одонд тохиож буй Тамжаджав бурханд даатган долоон удаа мөргөнө. Дөрөвдүгээр од – Туулай, тахиа жилтэн. Нама саманда будда нан. Ум вэ ха сууха”. хэмээн долоон удаа уншаад өөрийн хийгээд өөр бусдын өвчин, ад зэтгэр, барцад саад бүхэн арилаад нас уртсаж, төгс эдлэл аривижин, эрх баялаг, яруу алдар дуурсагдан цог учралын хотол чуулган дэлгэрэх болтугай хэмээн сэтгэлдээ бясалгаад дөрөвдүгээр одонд тохиож буй Хорвонжиг бурханд даатган долоон удаа мөргөнө. Тавдугаар од – Луу, бич жилтэн. “Нама саманда будда нан. Ум ба ра ди, за ра, ма ра на сууха” хэмээн долоон удаа уншаад өөрийн хийгээд өөр бусдын өвчин, ад зэтгэр, барцад саад бүхэн арилаад нас уртсаж, төгс эдлэл аривижин, эрх баялаг, яруу алдар дуурсагдан цог учралын хотол чуулган дэлгэрэх болтугай хэмээн сэтгэлдээ бясалгаад тавдугаар одонд тохиож буй Бурхан багшид даатган долоон удаа мөргөнө. Зургадугаар од – Могой, хонь жилтэн. Нама саманда будда нан. Ум сарва да ра, са ма еэ сууха” хэмээн долоон удаа уншаад өөрийн хийгээд өөр бусдын өвчин, ад зэтгэр, барцад саад бүхэн арилаад нас уртсаж, төгс эдлэл аривижин, эрх баялаг, яруу алдар дуурсагдан цог учралын хотол чуулган дэлгэрэх болтугай хэмээн сэтгэлдээ бясалгаад зургадугаар одонд тохиож буй Одсүрэн бурханд даатган долоон удаа мөргөнө.
Долдугаар од – Морь жилтэн.”Нама саманда будда нан. Ум са ба да, ба ра, ми на за сууха” хэмээн долоон удаа уншаад өөрийн хийгээд өөр бусдын өвчин, ад зэтгэр, барцад саад бүхэн арилаад нас уртсаж, төгс эдлэл аривижин, эрх баялаг, яруу алдар дуурсагдан цог учралын хотол чуулган дэлгэрэх болтугай хэмээн сэтгэлдээ бясалгаад долдугаар одонд тохиож буй Оточ манал бурханд даатган долоон удаа мөргөнө. Оддын ордоос Монголчуудын хамгийн их шүтэж эрхэмлэдэг нь Долоон бурхан од юм.“Долоон бурхан одонд” цай сүүнийхээ дээжийг өргөхдөө, “Санжаанамсаг жүгдир тамжжав хорвоожигдаан сэртэн очсүрэн дан шагжийтүваа гоодонлхави лха санжаа бабуу дунлаа чанцаалоо” гэж гуртан удаа уншаад өргөдөг. Ийн уншиж үдэш бүр сүүгээ өргөдөг уламжлалтай. Орой харуй бүрий болж тэнгэрт од түгэх үеэс “Долоон бурхан од”-ыг тахидаг. Долоон жижиг овоо босгосон байх бөгөөд түүндээ зул, хүж, сүү цагаан идээ өргөнө. Байгаль орчинд хог болох цаастай чихэр, хөөрдөг зул гэх мэт зүйл өргөхийг хориглоно. 
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
Лус нүдгүй учир удмаар нь хорлодог ажээ Эрт дээр үеэс өвөг дээдсүүд маань байгаль эх дэлхий уул ус, хайрхан толгод, гол горхи болгон амьтай, эзэнтэй гэж үзэж ирсэн бөгөөд тэдгээр эзэд нь Лус савдгууд билээ. Ойролцоогоор лусын 8 аймаг ерөнхийд нь 3 лусад хуваадаг.Үүнд: 1. Хар лус – бүх уул хайрхад, мод чулуу газрын эзэн тэнгэр 2. Цагаан лус – газар дээр оршигч бүх ан амьтдын эзэн тэнгэр 3.Хөх лус – булаг шанд, гол мөрөн далай тэнгис болон түүнд оршин амьдрагч бүх амьтдын эзэн тэнгэрЛус хүнээ хэрхэн олж яаж шийтгэдэг вэ? Хүмүүс бид байгаль дэлхийтэйгээ буруу харьцсанаас үүдэн лус савдгийн хорлолд өртдөг ба энэ хорлол нь голлон биеийн өвчин болон илэрдэг. Лус нүдгүй гэж үздэг бөгөөд буруу үйл хийсэн хүнийг үнэрээр нь буюу энэ цагийн ойлголтоор бол генээр нь олж хорлодог. Тийм учраас лусын хорлол нь удам дамждаг гэж үздэг байна.
Хүмүүс манай удам ийм өвчнөөр үхдэг, тийм өвчнөөр өвчилдөг гэдэг нь үүнтэй холбоотой ойлголт юм.Уул овоо, мод чулуу, газар шороог зүй бусаар хөндөж онгичвол хар лусын хорлолд өртдөг бөгөөд энэ хорлол нь хүний биеийн 5 цул эрхтэнг голчлон барьж өвчлүүлдэг. Ялангуяа элэг ходоод эмэгтэй хүний сав өндгөвч элдэв өвчин нь голдуу хар лусаар хорлогдсон өвчин байдаг. Ан амьтан, тэдгээрийн үр төл, мөн ганцаар яваа амьтан болон содон зүстэй ан амьтан агнах зэрэгт цагаан лусын хорлолд өртдөг ба энэ хорлол нь голчлон хүний бие эрхтэнг тахир дутуу эрэмдэг саажилт болгодог. Булаг шанд, гол мөрөн, нуур далайн усанд элдэв бохир бузар оруулах, түүнд амьдардаг амьтдыг зүй бусаар хороох зэрэгт хөх лусын хорлолд өртөнө. Хөх лусын хорлол нь голдуу усан хаван, бөөрний талын өвчин, арьсан дээр элдэв тууралт, яр, шарх гарах зэргээр илэрдэг.
Шинж тэмдэг нь: Лусын хорлолд өртсөн хүмүүс нь ихэвчлэн эм эмчилгээ хийлгэвч үл эдгэх, элдэв амьтан, ус , мод, уул зүүдлэх, хавар намрын цагт өвчин нь идэвхжих зэрэг нийтлэг шинж тэмдэг үзүүлдэг байна. Мөн 3,5,7 дахь жилүүддээ лусын хорлол нь биелдэг гэж үздэг.Лусын савдаг харахад нүдгүй амгүй хамаргүй чихгүй ус мэт урсах үстэй, үүл мэт хөвөн шиг зөөлөн, эрэмдэг нүүрээ нуугаад харуулахгүй байдаг юм билээ. Бөө улаач нар лус савдагийн эзэн нь хүний дүрээр харагдах нь олонтой, лам хуврага билгийн мэлмийтэй хүмүүст амьтны дүрүүр харагддаг байна.Лус эхлээд 5 цулаар бариад аажим хүндэрсээр хавдар болно. Засал хийн аргадамгүй бол хортой хавдар болон эцсийн шатандаа найдваргүй болж байгаа нь тэр. Тэгэхээр арга, билэг 2- ыг заавал хэрэглээд үзэхэд илүүдэхгүй шүү ухаант ард минь.
Лус савдгийн хараал, хорлолд өртөхгүйн тулд бид юу хийх ёстой вэ? Юуны өмнө байгаль эхтэйгээ бид хүйн холбоотой учраас байгаль дэлхийдээ зүй бус сэтгэлээр хандахаас бүх зүйл эхлэнэ. Лусын амьтан -бөөгийн ертөнцөд ус чийгийн бүх амьтдыг лусын амьтад хэмээн үздэг, Лусын гүйдэл -тодорхой орон зайн усны гадаргуу дээгүүр зам өөрчлөгдөхгүй шулуун замаар тогтмол гүйдэг үзүүр ёзоортой 2 зай хол ойр янз бүр байдаг байна,өвөл унтдаг. Лусын овоо- Усны бэлчир болон булаг шандын эхний, түрүү хавьд байрлуулсан, орох үүдтэй , үүдийг нь өмнө зүг рүү харуулан барьсан чулуу, модон овоодыг лусын овоо гэнэ. Лусын өнгө-Монгол бөөгийн онгод тэнгэрийг дуудах дуудллагад “Хар лус хамжаатангууд,Хөх лусыг хөлтөнгүүд, Цагаан лус дуудианчууд” хэмээн дууддаг.Хар лус нь газрын хар шороо, хөх лус нь ус, цагаан лус нь хий гэсэн санааг илэрхийлдэг байна.
Лусын хаад-Бөөгийн жаягаар лус гэдэг ойлголтыг бүхэлд нь “Лусын хаад” гэж ярьдаг. Ертөнцийн 6 их хаадын нэг нь Лусын ганц хаан аварга загас хэмээнэ. Лусын хашаа-лусын хонхор бөөгийн зан үйлд тусгайлан хийдэг үйл байдаг Лус савдагаар хөлөлсөн бөө Лус савдагтай нөхцөх буюу түүний хорлолоор бөө болсон бөөг газар лусаар хөллөсөн бөө ийм бөөгийн увдсын хүч чадал харьцангүй өндөр хэмжээнд байдаг. Лусын эздийн дүр төрх бөө бүхэнд үзэгддэггүй ч гэсэн зарим бөөд үзэгдэхдээ хүний, амьтны дүрээр харагдах тохиолдол байна дан ганц байгалийн давтагдашгүй үзэгдэлээр лусыг хөдөлгөж байгаа нь ч лусаар хөллөсөн эрэгчин, эмэгчин лустай нөхцсөн бөө нар гэж тайлбарладаг.
явж байсан юм. Одоо ч гэсэн ангийнхан маань тэнд ажиллаж байгаа. -Хүнд хаана ч байсан сурах зүйл байдаг шүү дээ. Орон нутагт ажиллахын давуу тал, мөн тэндээс сурч ойлгосон зүйлийнхээ талаар хуваалцаач? -22 настайдаа сургуулиа төгсөөд шууд явсан болохоор маш их төлөвшил олж авсан гэж бодож байна. Ямарваа нэгэн уран бүтээл дээр ажиллахад, нэг хамт олонтой байх, өөрийнхөөрөө байх нь чухал. Халуун дотно хамт олонд өлгийдүүлж, хайран дунд бөмбөрч ажилласан учраас сайхан санагддаг. Жаргаж ажилласан 12 жил байсан. -Тайзан дээр дүр бүтээх дуртай юу, эсвэл кинонд уу? Аль нь илүү таалагддаг вэ? -Тайзан дээр тоглох илүү дуртай. Ид шидийн ертөнц мэт санагддаг. Тухайн дүрээ хэсэг хэсгээр нь авахуулах биш бүхэл бүтэн хоёр цагийн турш мэдрэмжээ хадгалж явах нь онцгой мэдрэмж төрүүлдэг. Кайф гэдэг зүйлийг хамгийн ихээр мэдэрдэг гэх үү дээ. Мөн театрт тоглох нь жүжигчнээс илүү их уран чадвар, авхаалж самбаа шаарддаг. 
Дуу хоолой, бие физиологийн хувьд ч гэсэн үзэгчдэдээ хүрэх арга нь арай өөр. Бие, хэл, сэтгэл гурвын нэгдэл гэдэг бол жүжигчний уран чадварын оргил гурван нэгдэл байдаг. Үүнийг төгс, төгөлдөр үзүүлнэ гэдэг нь өөрөө тайзны урлаг. ХҮНТЭЙ СУУГААД, ХҮҮХЭД ГАРГААД УРЛАГААС ХӨНДИЙРСӨН ГЭХ ЯРИАНД ЖААХАН ГОМДОЛТОЙ Л БАЙДАГ -Гаднын кино уран бүтээлчидтэй ажиллаж, кино наадамд оролцоно гэдэг жүжигчин хүний хувьд том дэвшил байх. Сэтгэгдэл хэр байсан бэ? -2018 онд Шанхайн кино наадамд явсан. 2020 онд Берлиний кино наадамд явсан юм. Тоглосон хоёр кино маань хоёулаа монголд цацагдаагүй учраас хүмүүс тэр бүр мэддэггүй. Би өөрөө ч энэ тухайгаа олон нийтийн сүлжээнд тэр бүр хуваалцаад байдаггүй. Оролцон тоглосон бүтээл минь эх оронд маань цацагдаагүйд харамсдаг. Хийж бүтээсэн зүйлээ үзүүлэх юм сан гэж боддог. Хүмүүс намайг хүнтэй суугаад, хүүхэд гаргаад ажлаасаа хөндийрсөн гэж бодоод байдаг. Энэ тухай ярианд жаахан гомдолтой л байдаг юм. Гэтэл энэ хугацаанд би 
тасралтгүй уран бүтээлд оролцсон. Хоёр кинондоо хоёуланд нь проб өгөөд тэнцсэн. Нөгөө талаараа энэ хоёр кино наадамд оролцохдоо өөрийгөө жинхэнэ утгаараа жүжигчин гэдгээ мэдэрсэн. Хоёулаа “А” зэрэглэлийн кино наадам байсан учраас зохион байгуулалт өндөр түвшинд байдаг. Дэлхийн олон алдартай жүжигчидтэй мөр зэрэгцээд алхаж байна гэх мэдрэмж төрсөн. Тэнд “од” байх ямар байдгийг мэдэрсэн гэх үү дээ. Монголд од байх хэцүү шүү дээ. Театрт ажиллаж байхдаа сарын 700.000 төгрөгийн цалин авдаг байлаа. Тэр мөнгөөр би од шиг харагдаж чадахгүй шүү дээ. Үүнийхээ хажуугаар зар сурталчилгаа, бизнес эрхлэх гээд л давхар зүйл хийхгүй бол болдоггүй. Манайхан жүжигчин гэхээр л баян гэж бодоод байдаг. Тийм биш шүү дээ. Олон улсын наадамд яваад, алдартай хүмүүстэй мөр зэрэгцээд зогсох сайхан байсан. -Олон улсын наадамд оролцож, кинонд тоглолоо шүү дээ. Гаднын уран бүтээлчдээс уран бүтээлийн санал ирсэн үү? -Тоглосон хоёр кинондоо монгол ахуйгаа харуулсан дүрд тоглосон. 2018 онд тоглосон кино маань тухайн жилдээ Шанхайн кино наадамд 3400 гаруй кинотой өрсөлдөөд 
“Best future film” төрөлд шагнал хүртсэн. Тэр кино Швейцарь Монголын хамтарсан уран бүтээл байсан учраас Швейцарь улс шагналаа авсан. Тухайн үед санал аваагүй ч гэсэн өндөр үнэлгээ өгч байсан. Шагнал гардуулах ёслолын дараах хүлээн авалтад “нүд сайтай” гэдэг үг олон сонссон. АМЬДРАЛ ДЭЭР ӨӨРИЙНХӨӨРӨӨ БАЙХ ДУРТАЙ -Жүжигчин хүнийхээ хувьд баримталдаг зарчим бий юу? -Би олон нийтийн сүлжээнд тийм ч идэвхтэй байдаг хүн биш л дээ. Хүмүүс намайг дурсан санахаар болбол бүтээсэн дүрээр маань дурсан санаасай гэж би хүсдэг. Өнгөрсөн хугацаанд өөр бусад зүйлээр биш зөвхөн уран бүтээлдээ төвлөрч ажилласан гэх үү дээ. Түүнд маань ч гэсэн хүмүүс ам сайтай байх шиг байдаг юм. Би өөрөө эмзэг төрлийн хүн болохоор сошл дайралт зэрэгт эмзэглэх байх. Түүнийгээ мэддэг учраас олны анхаарлын төвд байх дургүй. Олны анхаарлын төвд ороод “од” гээд хэлэгдээд явбал өдөр тутамдаа анхаарах хэрэгтэй болно. 
Тэгтэл намайг хараад хэн нэгэн үлгэр дуурайл авч байвал хэцүү шүү дээ. Тийм болохоор уран бүтээлээрээ л хүмүүст хүрэхийг хүсдэг. Харин амьдрал дээрээ өөрийнхөөрөө байх дуртай. -Чөлөөт уран бүтээлч байх хэр байна вэ? -Одоогийн байдлаар шинэ зүйл эхлүүлчихсэн явж байна. Тухтай орчинд удсан учраас одоо яг л хөлгүй далайд хөл тавьж байгаа мэт санагдаж байгаа. Саяхнаас нэвтрүүлэг хөтөлж эхэлсэн. Тэр миний хувьд маш том сорилт. Мөн нөхөртэйгөө хамт анх удаа сурталчилгааны зураг авалтад оролцож үзлээ. Саяхан “Baji & Yalalt” нэвтрүүлэгт оролцсон. Одоо шинэ хамт олонтой жүжиг тавих гэж байна. Урьд нь дандаа гэрээнд заасан нэвтрүүлгүүдэд ордог байснаас биш хувь уран бүтээлчийн өнцгөөс нэвтрүүлэгт оролцож байсан тохиолдол бараг л байхгүй. Энэ удаад өөртөө эрс өөрчлөлт хийж байгаа. 
Чадахгүй байх вий гэдэг бодол, айдсаа даван туулаад явж байгаа. Эргээд үүнээсээ маш их зүйл сурч байна. -Орон нутагт амьдрахын давуу болон сул талыг юу гэж боддог вэ? -Орон нутагт ажиллаж амьдрахын нэг сул тал нь нийгмийн байдлаас жаахан хоцрох гээд байдаг гэх үү дээ. Хаана ямар кино проб авч байна вэ гэдэг мэдээллээс хоцроод байдаг. Заримыг нь бүр мэдэх ч үгүй өнгөрөх тохиолдол олон бий. Тийм болохоор тэр бүр проб өгөөд байж чаддаггүй. Давуу тал мэдээж цэвэр агаарт, илүү амар амгалан амьдрах боломжтой. НӨХӨР НЬ ПРОДЬЮСЕР ХИЙЖ БАЙГАА УЧРААС ЭХНЭРЭЭ ЖҮЖИГТЭЭ ТОГЛУУЛЖ БАЙНА ГЭЖ БОДОЖ БАЙЖ МАГАДГҮЙ -Өөрийг тань хамгийн их сорьсон дүр аль нь вэ? -Бүх дүр, бүх сцен л шалгалт шиг байдаг даа. Өөртөө шаардлага өндөр байдаг болохоор дараа нь өөртөө шүүмжлэлтэй хандах гээд байдаг тал бий. Хамгийн сүүлд “Сүрэг” кинон дээр нэлээн гуньж гутарч, эморч байж давж гарсан. 
учраас сайхан байгаа. Хэцүү зүйл нь гэвэл ар гэрийн амьдрал хаягдах гээд байдаг юм байна. Удахгүй Цагаан сарын баяр болох гэж байгаа ч юм бэлдэх завдал гарахгүй л байна. Мөн хүүхдүүдийн сургууль, цэцэрлэгийн асуудал гарч ирдэг юм байна. Хоёр талын аав, ээжүүд маань л маш их тус, дэм болж байна даа. ХЭЗЭЭ НЭГЭН ЦАГТ ЗОХИОЛ БИЧИЖ Ч МАГАДГҮЙ, БИЧИХГҮЙ Ч БАЙЖ МАГАДГҮЙ -Жүжигчин хүмүүст кино зохиол бичих сонирхол байдаг байх. Ирээдүйд магадгүй зохиол бичье гэж боддог уу? -Тэгж бодож байсан удаа бий. Маш олон санаа төрдөг л дөө. Жишээ нь зүүдэлж босож ирээд л би яг зохиол бичиж чадах юм шиг санагдаад л эхэлнэ. Өмнө нь зохиол дээр засвар хийх ажил театртаа их хийдэг байсан. Өөрөө бичиж чадах юм шиг санагдаад л яг суухаар гунигладаг л даа. Бодож байсан шиг амархан зүйл биш юм билээ. “Нууцлаг хөргөгчний тулаан” нэвтрүүлэг дээр ч гэсэн. Харахад болох юм шиг санагдаад байсан ч яг зураг авалт эхлээд л мяарсан. Тэгэхээр салбар бүр л хэцүү байдаг юм билээ. Хэзээ нэгэн цагт зохиол бичиж ч магадгүй, бичихгүй ч байж магадгүй 
. -Жүжигчин хүний хувьд бүтээхийг хүсдэг дүр бий юу? -Бүтээхийг хүсдэг дүр гэхээс илүүтэй өгөгдсөн дүрээ яг байгаагаар нь хүмүүст хүргэхийг хүсдэг. “Энэ дүр дээр яг чи л тохирно” гэдэг найруулагчийн үг намайг хамгийн ихээр баярлуулдаг. Тэрнээс биш өөр жүжигчин төлөвлөчхөөд бүтэхгүй болохоор нь санал тавих тийм ч таатай санагддаггүй. Миний харагдах байдал гэнэн хонгор, эсвэл ядарч зовсон дүрд илүүтэй тохирдог юм шиг байгаа юм. Тийм дүрд илүүтэй олж хараад байх шиг санагддаг. Би өөрийгөө харахад гэмгүй мөртлөө хорон дүрд бас тохирох байх гэж бодоод байдаг юм. Намайг яагаад тийм зүйлд хардаггүй юм бол гэж боддог. Хэрвээ өөрөө уран бүтээл хийхээр болбол өөрийгөө өөр өнцгөөс харуулсан, гэнэн хонгор байж байгаад зэвүүн болж хувирдаг дүр бүтээнэ. -Аав, ээж нь жүжигчин учраас хүүхдүүд нь бас жүжигчин болно гэж ярьдаг болов уу? -Манай том хүү маань 7 настай. Багш нь “аав, ээж нь юу хийдэг вэ?” гэж асуухад нь 
“зурагтаар гардаг” гэж хэлсэн гэсэн. Багаасаа л бид хоёрыг дагаад ажил руу явдаг байсан болохоор анхнаасаа л ийм байдаг гэж боддог байх. Энгийн мэргэжил гэж юу байдгийг сайн мэдэхгүй болохоор одоохондоо бүх зүйл ийм л байх ёстой юм шиг бодож байх. Гэхдээ би хувьдаа жүжигчний мэргэжил битгий сонгоосой гэж боддог. Аав, ээж нь энэ салбарт ажиллаж байгаа учраас өөрийн эрхгүй энэ салбарт татагдах л байх. Том хүү маань төвлөрөхдөө сайн. Тийм болохоор урлаж, бүтээдэг хүн болоосой гэж боддог. Бага хүү маань маш сэргэлэн хүү бий. Их хөдөлгөөнтэй. Гэхдээ жаахан жижигхэн биетэй. 
Тийм болохоор одоохондоо өндөр залуу болоосой гэж л бодож байна даа. Хүүхдүүдээ аль болох энэ салбарт орохгүй байгаасай л гэж хүсэж байна. Өөрсдийнхөө дураар байгаасай, алдаж онох эрхтэй байгаасай гэж хүсэж байна. Гэхдээ үнэхээр болох хүсэлтэй байвал хориглож чадахгүй байх. -Ярилцлага өгсөнд баярлалаа. Ажилд тань амжилт хүсье. -Танай хамт олонд ч мөн баярлалаа. Ажлын амжилт хүсье. 
Та хоолонд хордож эсвэл биедээ хор хуримтлуулахыг хүсэхгүй байгаа биз дээ? Тэгэхээр дараах 3 хүнсийг битгий хонуулж идээрэй: 1. Будаа Хүнсний стандартын агентлагийн мэдээллэснээр түүхий будаа нь маш их хэмжээний хортой бактерийн спорыг агуулдаг. Эдгээрийн зарим нь амьд үлддэг ч ихэнх нь будаа агшаахад үхэж аюулгүй болдог. Гэвч хэрвээ будаагаа дуустал нь идээгүй бол эдгээр хортой бичил биетүүдийн үржил эргэн идэвхиждэг. Тиймээс л хоносон будаа идсэн хүмүүст гүйлгэх, бөөлжих болон хоол боловсруулах тогтолцоонд асуудлууд үүсдэг аж. 
Зохиолч Д.Нацагдоржийн аав хохь тайж Дашдоржийн удам, мах цусных нь тасархай хэмээн нэгэн охин төрж, ээж, ааваа баярлуулж баясгаж байсан ч хайрт хосуудын аз жаргал, баяр баясгалан удаан үргэлжлэхэд тухайн цаг үе тайж удам нь саад болсоор байсан нь ч тодорхой ажээ. Д.Нацагдоржийг өөлж гоочлох нь 1929 оны өвлөөс эхэлж, ажлаас нь халах оролдлого 1930-аад оноос илт мэдрэгдэж. Тэр үед Шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн бичиг хэргийн эрхлэгч Лигцэгдоржоос нэг нөхөр нь “Чи Нацагдоржийг хавчин ажлаас нь гаргах гээд яаж байгаа юм бэ” гэж асуухад “Би ч яахав, тайж феодалуудыг цэвэрлэн зайлуулах заавартай тул зааврыг биелүүлэх ёстой” гэж хэлж байжээ. Иймэрхүү өдөөн хатгалгын шинжтэй үйлдлүүд улам даамжирсаар Берлин хочит Бат-Очир гэдэг хүн нэрт зохиолчийн шинэ жилийн баяр тэмдэглэж байх үеийн гэрэл зургийг татаад “Тайж Нацагдоржийн банкет” гэж ард нь тодотгон нэг хувийг нь дотоодыг хамгаалахад шилжүүлснээс буруутгах боломж гарч 1932 оны тавдугаар сарын 18-нд баривчлан мөрдөн байцааж эхэлжээ. Нацагдорж, Нина Чистякова хоёр бие биесээ хайрлан эвсэг сайхан амьдарч байсан ч нөхөр нь орон шо.ронд хо.ригдсоноор амьдын хагацал, сэтгэлийн гачаалд өртөж, зов.сон ч амьдрал салж сариналгүй харин ч бие биесээ санан дурсах нь улам их болж, Д.Нацагдорж “Шо.ронгийн мянган зов.лонг шаналж энэлэхийн дотор Янаг амрагаа мөрөөдөх нэг зовлон хэцүү еэ Гэрээ санан бодож, гэргий ханиа мөрөөднө Зүрхний амраг хүү минь зүүдэнд ороод зовооно” гэж хэлсээр хэлмэгдэн шо.ронд сууж байхдаа 1932 онд эхнэр Нинагаа санан дурсч бичжээ. Халх сайхан эрд хайраа өгсөн Нина Чистякова Орос хүний өгөөмөр сайхан сэтгэлээр хань нөхрөө шо.ронд байнга эргэж, халамжлан дээдэлж байсан болох нь Д.Нацагдоржийн зохиол бүтээлд тусгагдан мөнхөрч үлджээ. Жишээлбэл, “Эргэн тойрч ирэхэд чинь элбэрэлт чам руу тэмүүлнэ. Хонгор хүүгээ санахад гарч уулзахыг бодно. Хаах цагдах нь хэцүү ч хайртай хүү минь хүлээсээр… Харанхуй гянданд ороход харж үзэх нь ганцхан. Насан өнөдийн хүү минь намайгаа үргэлж эргэсээр” гэж бичсэн нь зандалчин хуяг харуулуудаас залхалгүй, эр нөхрөө санагалзан шо.рон гяндангийн үүд хаалгыг өдөр өнжин сахих залуухан орос эмэгтэйн дүр зураг нүднээ тодрох шиг болно. Нина Чистякова анх О.Намнандоржтой толгой холбож, харийн газар бэр болсон ч Намнандорж гуайг хөнгөн явдалтай, насан туршид ханилахад учир дутагдалтай мэт санаж хүүхэд гаргахаасаа ч болгоомжилсон бололтой.
Их зохиолч Д.Нацагдорж охин Ананда Ширигийн хамт. Монголчууд бид Д.Нацагдоржийг Орос эхнэртэй байсан, ганц охинтой, тэр охин нь Орос оронд байдаг юм гэнэ гэхээс өөрөөр мэдэх зүйл ховорхон байсан бололтой. Харин Ананда Шири амьдралынхаа сүүлчийн жилүүдэд төрсөн нутаг Монголдоо ирж, Монголын иргэн болсноор Д.Нацагдоржийн эхнэр хүүхдийн талаар ярих хэлэх юмтай болжээ. Эрдэмтэн судлаачид ч энэ талаар янз бүрийн сонин хэвлэлд бага сага юм бичих болж тэр бүхнийг эмхэтгэн дүн шинжилгээ хийж, эрдэмтэн Л.Балдан “Хувь заяаны эрхээр хагацсан бүсгүйчүүд” нэртэй ном бичжээ. Эндээс үзэхэд Нина Чистякова Д.Нацагдорж хоёр Улаанбаатар хотод танилцсан, 1932 онд гэр бүл болж, Шинжлэх ухааны хүрээлэнгээс Д.Нацагдоржид өгсөн (одоогийн 10 жилийн I дунд сургуулийн урд) тухайн үедээ Шожооны гудам нэртэй газар байсан баруун тийш харсан жижиг шавар байшинд гал голомтоо бадрааж байжээ гэдэг нь тодорхой байгаа юм. Нина Чистякова Ленинград хотноо 1909 онд төрсөн О.Намнандорж (1900 онд төрсөн гэж үзвэл)-оос ес дүү, харин Д.Нацагдоржоос гуравхан дүү эмэгтэй байсан агаад эх нь …. немц, фон фишерийн удмын хүн байсан байна. Охин Ананда бичихдээ “Ээж маань найман насандаа бүтэн өнчирч, загалмайлсан ээжийнхээ гар дээр өсч хүмүүжсэн юм. Ээж бүх юманд цэвэр цэмцгэр хандах, цагийг нарийн барьж ажилсаг байх зан чанарыг эхээсээ өвлөн авсан билээ. Юм сайн оёж нэхдэг байв… Ленинградын бүслэлтэд болон Алтайн хязгаарт нүүн шилжиж байх үедээ… ээж маань маш тэсвэр хатуужилтайгаар хүнд бэрхшээлийг гэтлэн давсан” гэжээ. Эндээс эрэгцүүлэн бодвол Нина Чистякова өсөхдөө өнчрөл хагацлын зовлонг амсч, охин насаа үдэж ядан явахдаа Очирын Намнандорж гэгч Монгол эртэй учирч, харь оронд ирж хань ижил болсон эр нөхөртэйгөө таарч, үр хүүхэд төрүүлэн жаргалтай сайхан амьдрах зам нь нээгдсэн ч тухайн нийгмийн байдал, цагийн төрх эвгүйрхсэн нь цаашид амар тайван аж төрөх боломжгүй болгосон бололтой. Цаг төрийн байдал цаашид хамт амьдарч болохгүй болгочихоод байгааг Д.Нацагдорж болон Нина Чистякова хоёр аль аль нь мэдэрч, хагацаж сална гэдэг түмэн зовлонгийн үүд нээгдэнэ гэдгийг ч Д.Нацагдорж “Гэргий хүүхдээсээ хагацахуй” гэдэг шүлэгт маш тодорхой дүрсэлж, хойч үеийн бидэндээ бичиж үлдээжээ. Энэ шүлэгт “Эцэг эх хоёулаа Энхрий охинтой гурвуулаа Эндүүрч хоомгойдож бодвол Энэ гурвалангийн нь зовлон” гэж бичээд ү.хтэл үр харам гэдгийн учир ганц охиндоо бүрч их санаа тавин гансарч “Ганц охиноо бодохуйд Хайрлах сэтгэл ундарна Гаслант орчлон ийм тул Хаанаас түүнийг тусална” хэмээн аргагүйдэж, хү.чин мөхөсдөн элэг зүрхээ хэмлэж буй найрагч Д.Нацагдоржийн сэтгэлийн үг үеийн үед шүлэг хэмээх хөшөө дурсамж болон мөнхрөн үлджээ. Амьдрал салвал эцэг, эх охин энэ гурвалангийн зовлон эхлэнэ гэдгийг цэцэн мэргэн найрагч мэдэхийн дээдээр мэдсэн гэлтэй.1930-аад оны хэлмэгдэлтэд өртөж, азаар амьд мэнд гарсан О.Намнандорж гуай тухайн цаг үеийн байдалд үнэлэлт дүгнэлт өгч Нина Чистяковаг манай дотоодыг хамгаалахынхан хөөж явуулсан гэж бодсон ч юм уу, эсвэл үнэхээр хөөж явуулсан гэдгийг нь мэдэж байсан ч юм уу ямартаа ч “Нацагдоржийн Орос авгайг манайхан жинчид дагуулаад, хүүхдийг нь тэврүүлээд төрсөн нутаг руу нь хөөчихсөн юм” гэж хэлснийг их зохиолчийн талаар нилээдгүй судалгаа хийсэн эрдэмтэн судлаач Л.Балдан гуайгаас лавлахад тэрбээр Ананда Ширигийн хэлсэн “Ээжийг нэгэн танил нь цэргийн машинд суулгаж хил хүргэсэн юм” гэдгийг давтаж билээ. Л.Балдан гуайн бичснээс энэ талаар нэлээд дэлгэрэнгүй иш татвал “Ананда эрүүл энх амар тайван өсөн торниж, хоёр ой өнгөрч байтал Нина Чистякова учир шалтгаан нь мэдэгдэхгүй нутагтаа буцах болжээ”. Ананда өөрийнхөө намтарт бичснээр “Эцэг маань намайг өөртэйгөө хамт байлгахыг ээжид гуйсан боловч ээж зөвшөөрөөгүй ааваас нуугдаж нутаг руугаа явсан юм байна билээ. Би түүнийг сүүлд мэдсэн юм. Харин ээж маань Монголд хэрхэн амьдарч байснаа надад ярьдаггүй” гэжээ. Нина Чистякова Монголд маш аз жаргалтай, амар тайван амьдарч байсан бол тэр тухайгаа бахархалтайгаар ам бардам ярьж хуучилж баймаар санагдана. Гэвч Монголд Нина Чистяковагийн хувьд сэтгэлийн шархтай, нутаг буцахдаа ч багагүй зовлон бэрхшээлийг туулж харьсан байх гэсэн таамаг сэтгэлийн минь орон зайг илүүтэй эзэгнэнэ. Д.Нацагдоржийн эхнэр нутаг буцсанаар их зохиолчийн бичсэнчлэн “Эндүүрч хоомгойдож бодвол, энэ гурвалангийн нь зовлон” хэмээх мөр шад амьдралынх нь зам мөр болон үлдсэн ч юм шиг ээ. Эхнэрээ нутаг буцсанаас хойш сэтгэлийн зовлонд да.рагдсан Д.Нацагдорж аятай тохьтой ч байсангүй архи дарсанд арай илүү автаж, гунин гутарч явсаар ойролцоогоор 8-9 сарын дараа учир битүүлэг ү.хлээр ертөнцийг орхижээ.
Д.Нацагдорж чулуу дэрлэн мөнх нойрсож, эхнэр хүүхдээс хагацах хийгээд эсэргүү дайсан хэмээн адлуулахын зовлонгоос салсан ч, Нина Чистякова болон бяцхан охин Анандагийн хувьд зовлонт он жилүүд үргэлжилсээр л байжээ. Нинаг нутагтаа ирснээс хойш хэдхэн жилийн дараа эх орны дайн эхэлж, төрөлх хот Ленинград нь бүслэлтэд орж, ү.хэл хагацал өнчрөл, өлсгөлөнгийн гай гамшиг нүүрлэжээ. Нина нутагтаа очоод нөхөрт гарсан ч нөхөр нь эх орны дайнд дайчлагдсан болох нь ч тодорхой. Хоёр нялх балчир хүүхэдтэй Нина 1941-1942 оны өвлийг бүслэгдсэн Ленинградад өнгөрүүлээд, 1942 оны хавар Алтайн хязгаарт нүүж очжээ. Тэднийх Алтайн хязгаарт хоёр жил гаруй болоод 1945 оны нэгдүгээр сарын 1-нд Ленинграддаа эргэн ирсэн байна. Дайсны онгоцны бөмбөгдөлт, их бууны довтолгоонд нэгэнт өртсөн Ленинградад ирэхэд эвдэрч нурсан байшин барилга, гэрэл цахилгаан, халаалтгүй өрөө тасалгаа эргэн хотдоо ирсэн ард иргэдээ угтсан байх гэж бодогдном. Энэ бүхэн хоёр бага насны хүүхэдтэй эмэгтэй хүнд амьдрахын төлөө тэмцэл, бэрхшээл зовлон байсан гэдэг ч ойлгомжтой санагдана. Нина Чистякова бол амьдралын хүнд бэрхийг сөрж гарсан оросын баатарлаг эмэгтэйчүүдийн нэг байжээ. Д.Нацагдоржийн Орос эхнэрийг маш сайхан гоо үзэсгэлэнтэй бүсгүй байсан тухай ном зохиол, баримт материалд тэмдэглэн үлдээсэн хэдий ч охин Ананда нь ээжийнхээ талаар тодорхойлохдоо “Ээж маань гоо сайхан эмэгтэй байсан бөгөөд 70 настай байхад нь хүртэл хүн бүхэн нь л гоо сайхнаа яаж хадгалан үлдсэнийг нь гайхдаг байлаа. Ээж бидэнд хатуу шаардлага тавьж, хүмүүжүүлэхийг зорьдог байв. Бага дүүг ихээхэн анхаарч, түүнийг хань ижилтэй болсны дараа нь ээж ганцаараа амьдрах болсон юм даа” гэжээ.
Д.Нацагдоржийн ганц охин Ананда Шири ч сайн эхийн үр хүүхэддээ санаа тавьсан эрхэм сайхан хүмүүжлээр төлөвшин, 1952 онд дунд сургуулиа төгсөөд Ленинградын Политехникийн дээд сургуулийн Годроинженерийн факультэтэд орж суралцжээ. Сургуулиа төгсөөд аспирантурт суралцсан байна. Ананда мэргэжилдээ ихээхэн дадлагажиж, өргөн мэдлэгтэй байсан тул 1966 онд Эстоний Таллин хотод нөхөртэйгөө шилжин очсоны дараа политехникийн их сургуульд 10 гаруй жил багшилсан ажээ. Ананда Шири мэргэжилдээ маш сайн байсан хэдий ч тэрбээр зураг зурах гайхамшигтай авьяастайн дээр шүлэг бичдэг байсан нь үнэхээр олзуурхмаар. Энэ тухай төрийн шагналт зохиолч С.Удвал гуай бичихдээ “Их зохиолч Дашдоржийн Нацагдоржийн охин Ананда Шири зөвлөлт Эстонид амьдарч хөдөлмөрлөж байдаг юм. Энэ удаа тэр намайг туйлын их баярлууллаа. Тэр өөрийнхөө 10 гаруй шүлгийг илгээжээ. Д.Нацагдоржийн зохиолыг бишрэн уншигч манай орны болон гадаад олон түмэн миний энэ баярлаж байгааг хуваалцана гэж итгэж байна. Би … Анандынхаа энэ шүлгэнд байгалиас заяасан зүйл мэт их олзуурхлаа” гэж уулга алджээ. Ананда Шири эцгээсээ зурж бичих авьяас билгийг (зохиолч хүнд зурах бичих авьяасыг бурхан оноодог бөгөөд аль төрлийг нь хөгжүүлэх вэ гэдэгт л хамаг учир нь бий байх. Манай олон зохолчид зурж бас бичдэг билээ.) өвлөсөн бөгөөд “Аавдаа” гэдэг шүлэгтээ “Сар тоссон цацал мэт таны сэтгэлийн зул өмнө минь гийж Сайхан мэлмий тань намайг энхрийлэн ширтэж Өнчирч хагацсан охиныхоо зовлон гунигийг нимгэлэхээр Өөр ертөнцөөс сэмхэн ирж өр зүрхийг минь уясаанам” гээд “Би энэ шүлгэнд их юм шингээсэн. Энэ бол магад ч үгүй миний хөтөлбөр ч байж мэднэ” хэмээн эцгийгээ яруу найргийн тэнгэрт дээдэлсэн байдаг ажээ. Үүнийг магадлах бодит үнэн баримт нь Л.Түдэвийн “Суут Нацагдоржийн охинтой үүлэн цаана найман цаг ярилцав” (1966 он) гэдэг ярианд тусгагдсан байна. “Бид хоёр үүлэн дээгүүр нисч явлаа. Хажууд минь … орь залуу Ананда Ширитэй анх учирсан мөчид ийм байж билээ. Би асууруун Эцгийн тань дүр ямархнаар төсөөлөгдөж байдаг вэ гэхэд Ананда Шири хариулруун Эцэг минь наддаа үлгэр домгийн сайхан хүн юм. Хүрч болшгүй тийм туяа цацарсан үзэгдэл миний сэтгэлд уяатай байдаг билээ” хэмээн хариулсан нь төрсөн эцгээ бурхан мэт дээдэлж шүтэж хайрлаж явсны баталгаа билээ. “Хүн өтөлбөл нутгаа, тураг өтөлбөл уулаа” барааддаг тухай монголчууд бид үе дамжин ярьсаар иржээ. Ананда Ширийн хувьд “Хэнтий Хангай Саяаны өндөр сайхан нуруунууд Хойд зүгийн чимэг болсон ой хөвчин уулнууд Мэнэн, Шарга, Номины өргөн их говиуд Өмнө зүгийн манлай болсон элсэн манхан далайнууд Энэ бол миний төрсөн нутаг Монголын сайхан орон”
гэж насан туршид бахархан санагалзаж энэ бол миний эцгийн ч төрсөн нутаг хэмээн дээдэлж, үлгэр домгийн юм шиг үзэсгэлэнт сайхан хөх тэнгэрийн орондоо үсэн бууралтахын цагтаа сэтгэл шулуудан ирээ биз ээ. Эстонид 1990-ээд оны эхээр амьдралын байдал хүндэрч, нэгэнт нөхрөө хүнд өвчний улмаас алдаж, ганцаар тэтгэврийнхээ хэдэн рублиэр амьдарч байсан Ананда унасан газар, угаасан усаа мөрөөдөн Монгол эх орондоо ирсэн юм. Их зохиолчийнхоо охиныг ирэхэд Монголын зохиолчдын хороо нийслэлийн Баянзүрх дүүргийн 12 дугаар хорооллын дөрвөн замын зүүхэн талд тохилогхон байр өгчээ. Ананда Монголд ирснээр их зохиолчийн охиныг хүндэтгэн дээдлэх хүмүүс олон байсны дээр тэр үеийн соёлын сайд (Монгол улсын ерөнхийлөгч асан) Н.Энхбаяр, Монгол мэдлэгийн их сургуулийн захирал, эрдэмтэн зохиолч Л.Дашням нарын зэрэг сайн санаат хүмүүсийн дэмжлэгтэйгээр амар тайван, сайхан амьдарч, Монголын иргэн болсон юм. Ананда Монголд сууршсаныхаа дараа дээрх хүмүүсийнхээ дэмжлэгтэйгээр Орос, Эстонид зочлон очиж, ээж Нина Чистякова, охин дүү Нина Григорьевна болон дотно найз нөхөдтэйгөө уулзаж байсан нь эцсийнх байжээ. Монголд суурьшихаар ирэхээсээ өмнө Ананда ходоодны хорт хавдар болж мэс засал хийлгэсэн байсан нь эх нутагтаа урт насалж удаан жаргах зам мөрийг нь тушсан бололтой.
Ананда Шири насан өөд болохоосоо өмнөхөн 1994 оны аравдугаар сарын 9, арванхоёрдугаар сарын 7-нд ээждээ захидал илгээсэн ч нэгэнт нас сүүдэр ная хол давсан ээж нь ханиад хүрч, бие нь сульданги байснаас хариу захидал бичиж завдалгүй байж байгаад хожим охиндоо захидал илгээсэн ч төгөлдөр гоо охин нь төрсөн нутгийнхаа чулууг дэрлэн мөнх нойрссон тул хожимджээ. Тэгэвч ү.хтэл үр харам гэж охиноо урт насалж, аз жаргалтай байгаасай хэмээн сэтгэл зүрхэндээ дээдэлсэн ээжийнх нь захидал яасан өрөвдөлтэйгөөр эзэндээ хүрэлгүй үлдсэн болохыг товчхон сөхвөл “… Ээжийнх нь бичиг гэж найгаа а.лдсан байгаа биз. Үзгээ л арай гэж тогтоож байна. Гар салгалаад байгааг ч хэлэх үү. Ээж нь нэг сонины хайчилбар хийлээ. Хоёр талыг хоёуланг уншаарай. Ээжийнхээ үгэнд ороорой. Хөл гарынхаа хуруу, бүх үе мөчөө өглөө болгон доод тал нь 30-50 удаа эргүүлж хөдөлгөж бай… Салхинд сайн явж бай. Гүйх бол албагүй гэсэн шүү. Наночка! Төрсөн өдрийг чинь тохиолдуулан баяр хүргэж үнсье.
Эрүүл энх, сайн сайхан бүхнийг ерөөе. Чадал хүрвэл охиндоо ядаж сардаа нэг захиа явуулаад байхыг бодно доо. Чи минь ч гэсэн зав зай гарвал бичээд бай…” гэжээ. “Хувь заяаны эрхээр хагацсан бүсгүйчүүд” хуудас 62. Жаран нас хүрсэн охиндоо хандаж үргэлж үе мөчөө хөдөлгөж, салхинд явж бай гэж захихдаа “Ээжийнхээ үгэнд ороорой” хэмээн сануулж байгаа эх хүний тэр хайр халамж үрээ дээдлэх сэтгэлийг үгээр илэрхийлэхийн аргагүй ээ. Их зохиолч Д.Нацагдорж бурханы оронд очихоосоо нэг жилийн өмнө “Ганц охиноо бодоход “Хайрлах сэтгэл ундарна” хэмээн бичиж үлдээжээ. Найрагч Нацагдоржийн ганц охиныг Монголчууд бид үеийн үед үрийн үрд их зохиолчийн маань мах цусны тасархай нэмээн хайрлан дээдлэх учиртай. Хөөрхий тэр бүсгүй Нацагдоржийн охин Хөх тэнгэрийн орны Хөрс шороо болно Цэцэг болно Хөрсөн бие нь цагийн салхинд хувирч Энгэр газрын Элс шороонд уусна Эхэлж төрсөн
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан.