Тавгийн идээ нь бие, насыг билэгддэг Монголчууд хүндэтгэлийн тавгаа ул боовоор засдаг ёстой. Монголчууд тухайн өрхийн тэргүүн хэдэн нас зооглож байгаа, хэдэн үр ач, хэдэн зээ, хэдэн гуч дөч үзсэн зэргээс нь хамаараад “Тэдэн улыг өнгөрүүлжээ”, “Тэдэн улыг элээжээ” гэж элээсэн улаа нөхөхийн билэгдэл болгож, ул боовоороо таваг засдаг байна. Хүнд ил ертөнцөөс бэлэглэсэн махан бие, ясан бие, цусан биеэс гадна сүнсэн бие, гэрлэн бие гэсэн нийт таван бие байдаг. Энэ таван биеийг билэгдэж, ул боовоор таваг засахдаа суурийг нь таван боовоор тойруулан тавьдаг уламжлалтай юм. Харин тавгийн идээний сууриас дээш явах үений тоо нь гэрийн эзний наснаас хамаардаг ажээ. 
Өөрөөр дээшлэх үе нь нас, доод тойрог нь бие гэсэн үг юм. Залуу гэр бүл “Таваар гурван үе” засна Залуу гэр бүл сууриа таваар засч дээшээ гурван үе явна. Үр хүүхэд төрүүлсэн хүн нэг үеэ, ач зээгээ үзвэл хоёр үеэ, түүнийхээ хүүхдийг үзвэл гуран үеэ үзсэн гэх бөгөөд үүнийг л билэгдэн залуу хүн таваар гурван үе таваг засдаг ёстой ажээ. Жаран наснаас, наян нас хүртэл насалсан хүн таваар таван үе, наян наснаас, зуун нас хүртэл таваар долоон үе, зуун наснаас дээш таваар есөн үе зассан тавгийн идээ тавьдаг уламжлалтай. Бурхан болоочид зориулсан тавгийн идээнд хүрч болохгүй Хэрэв өрхийн тэргүүн бурхан болоод удаагүй, гурван жил болоогүй тохиолдолд таваар есөн үе таваг засдаг. Тэрхүү тавгийн идээ тусдаа тавигдана. Эцгээ явсны хойно гурван жил хугацаанд бүсгүй хүн ул тавихыг цээрлэдэг. 
Харин хойчийн буй юмыг билэгдэж өвчүү тавьдаг. Бурхан болоочид зориулагдсан тавгийн идээг ширээнийхээ хойморьт засна. Хүндэтгэл идээ учраас зочид хүрэхийг цээрлэдэг. Харин зочид цагаан идээ нэмж тавьж болно. Цагаан сар өнгөрсний дараа бурхан болоочид зориулсан тавгийн идээг хураагаад хүртэж, амсдаггүй бөгөөд галын тахилганд өргөдөг байна. Тавгийн идээний дор гурил будаа хийхийг цээрлэнэ Зассан тавган дотроо дан цагаан идээ байрлуулдаг. Дотор нь гурил, будаа хийхийг цээрлэдэг. Учир нь тойруулж өрсөн ул боов нь сав болдог бөгөөд түүн дотор таны билэгдэл таван бие оршдог. Энэхүү утга учир, мөн чанарыг ариун сайхан, цэвэр цагаан шүү гэж билэгдэж цагаан идээгээр дүүргэдэг байна. Тавгийн идээн дээр еэвэн биш өрөм тавьдаг Эрт үеэс уламжлагдан ирсэн ёс журмаар бол тавганы идээн дээр еэвэн тавьдаггүй байжээ. Энэ ёс манжийн эзлэн түрэмгийллийн үед Монголд орж иржээ. Зүй нь бол зассан тавгийн идээний дээр өрөм дэвсэж өгдөг байна. 
Энэ ёс нь гэрийн эзэн өөрийн тэргүүн, магнайгаа билэгдсэн хэрэг юм. Өөрөөр хэлбэл нүнжигтэй, оюунлаг байхыг илэрхийлж буй юм. Шууд тавгийн идээнд хүрэхийг цээрлэнэ Тавгийн идээг гэрийн эзнээ хүндэтгэн засдаг. Тиймээс зочид айлд ормогцоо шууд гол тавгийн идээнд хүрч болдоггүй. Гол идээнд хүрэхээсээ өмнө дан цагаан идээгээр зассан жижиг тавагтай идээнээс амсдаг учиртай. Энэ нь тухайн хүн ямар ч санаа өвөртөлж орж ирж болно. Түүнийг нь цагаанаар тайлж байгаа хэрэг юм. Цай ухаасаа өмнө цагаан идээнээс амсах ёстой ажээ. “Цай” бол ус дээр сүүг нэмж хийсэн ундаа учраас ариун цагааныг илэрхийлдэггүй юм байна. Тийм учраас цагаан идээнд эхэлж хүрдэг байна. Хэдэн ч удаа зочин ирсэн гол идээндээ гэрийн эзэн түрүүлж хүрдэг ёстой. 
Тавгийн идээтэй холбоотой цээрлэх ёсон Хүний хүн болоогүй, өрх толгойлсон бүсгүй хүн идээ, шүүс тавихыг цээрлэнэ. Мөн тийм бүсгүй айлд айлчилахад шүүсэнд хүрэхийг хориглоно. Гэрийн эзэн хүрээд, өөрийнхөө гараар түгээнэ. Эр хүн бол шүүсэнд өөрөө хүрнэ. Шинийн гурвандаа тавгаа хурааж идээгээ зөвхөн цусан төрлийн хүмүүсдээ хүртээдэг. Идээгээ хавь ойрын хүмүүс, хамаатан садан, хөрш айл саахалтдаа тараагаад байдаггүй. Учир нь удам судар урт удаан үргэлжилнэ хэмээн билэгддэг. Ууц хөндөх ёсон Ууц нь зургаан хавирга, ууц сүүлийн хамт үргэлжилж байгаа хэсгийг нэрлэх бөгөөд ууцан дээр сээр, эсвэл хүзүү, дал, дөрвөн өндөр, хавирга, хонготой шагайт чөмөг дагуулан тавьдаг. Гийчний өмнө ууц тавихдаа баруун гарт нь дөрвөн өндөр хавиргыг тавих бөгөөд сээрний нарийн үзүүр, шаантыг борви, далны маяа, хавирганы буруу талыг ууцны харцага өөд харуулан тавина. Хэрэв сээрний оронд хүзүү тавих бол аман хүзүү талыг харцага тийш нь, харцагыг зочны зүг харуулан тавина. Ууцыг хөндөхөд зүүн гараараа харцаганаас түшин барьж, баруун гар дахь хутгаар ууц, сүүл хоёрын уулзвар орчинд голд нь нэг, дараа нь олон яс уулзах орчмоос эхлэн өөрийн тийш харцаганы хоёр зураа дагуу цувуулан гурав гурав эсгэнэ. 
Түүний дагуу сүүлний бөгтрөг орчмын хоёр толионоос дугариг хэлбэртэй хоёр хэсэг өөх хөрслөн халимлаж авна. Дараа нь харцага талын ирмэгний мах өөхний нийлэлт орчмын хоёр талаас хоёр хэсэг халимлан аваад толгой сүүлнээс авсан хоёр дээжтэй нийлүүлэн гал голомтын хувь гэж тусгай тавина. Ийнхvv хөндөж гүйцсэний дараа ууцаа таллана. Хоёр талаас таллаж авснаа гурав гурав хувааж нэгийг нь галын хувь дээр нэмнэ. Харин гурвыг нь дээж болгож тусгай тавина. Үлдсэн хоёрыг хувь болгон үлдээж амсана. Дараа нь ууцныхаа хоёр талаас нэжгээд таллан авч хишиг хэмээн тараадаг ёстой. Өглөө туулай цагт шинэлэх ёсыг үйлддэг Хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгэнд цагаан сарын баярыг тэмдэглэхдээ ёслол хүндэтгэлийн идээ, ундаа бэлтгэн, золгож шинэлдэг. Цагаан сарын битүүлгийг шинийн нэгний урьд орой ёсолдог бөгөөд цагаалгын ёслолыг өглөө ургах нарнаар туулай цагт эхлэн үйлддэг. Золгохдоо хадгаа тавьсны дараа мэнд мэдэлцэнэ Өндөр настай, нутаг орондоо хүндтэй хүмүүстэй хадаг барьж золгодог ёс байдаг. Хадагны амыг золгох хүн тийш харуулж хоёр гардан барьсаар золгож байгаа хүний хоёр гар дээр хадгаа эрхий хуруунд нь тулгаж алганд нь багтааж тавьсны дараа золгоно. Авч байгаа хүн хадгийг хоёр гардан аваад толгойн талыг нь баруун гар дээрээ тавьж, баруун гар талыг зүүн гар дээр эвхэн нугалдаг нь хадагны хээ, үсгийн толгойг буруу харуулахгүйг хичээж байгаа ёс юм. Хадаг тавьж байхдаа мэнд мэдэж болохгүй. Харин хадгаа тавьчихаад золгохдоо мэндийг нь асууна. Ямар ч насны хүнтэй хадагтай золгож болно Хадаг барьж золгох ёсонд дүү хүн 
нь ахмаддаа хадгаа бүрмөсөн өгч золгодог бол хадагтай золгох ёслолд хадгаа хүнд өгдөггүй, ямагт өөртөө авч байдаг. Ямар ч насны хүнтэй хадагтай золгож болно. Хадагтай золгоно гэдэг нь хадагныхаа нэг үзүүрээс баруун гарынхаа ядам хурууг дотор талаас нь нар зөв хоёр ороогоод чигчий хуруутай тал руу доош унжуулсан чигээрээ золгоно. Таныг золгох гээд дөхөж очиход цаад хүн хадаг авч хуруугаа ороогоод эхэлбэл та энэ хүн намайг ихэд хүндэтгэж байгаа юм байна гэж бодоорой. Аюуш хадгийг эцэг эх, ахмад настантай золгоход барина Хадаг нь хээ угалз, үсэг чигээрээ маш олон янз бөгөөд урт богиноороо ч харилцан адилгүй байдаг. Хээ чимгийн байдлаар хүний дүрстэй Аюуш хадгийг эцэг эх, ахмад настан, эрхэм хүнд голчлон барих бөгөөд нар, сар үсэг бүхий Нанжвандан хадгийг ихэвчлэн оршуулгын ёслолд хэрэглэнэ. Хадгийг барих хүн рүүгээ амыг нь харуулж хүндийн эрэмбээр мэхийх юмуу сөгдөж барина. Авах хүн нь хариу мэхэсхийн хадгийг хоёр гардан аваад нямбай эвхэж хямагдах ёстой. Хөөрөг харшуулж, толгойг нь дарахыг цээрлэнэ Ахмад хүн буюу зочин хүн тухлан суусны дараа дүүмэд хүн хөөрөгнийхөө бөглөөг султгаж, баруун гарынхаа тохойг зүүн гараараа дэмжиж биеэ мэхийсхийн барина. Ахмад буюу зочин ч мөн адил өөрийн хөөрөгний бөглөөг султган баруун гараараа өгөхөд дүүмэд нь хоёр гараараа тосон аваад хамартаа хүргэн 
үнэрлээд буцааж бариад өөрийнхөө хөөргөө буцаан авдаг. Үе насны хоёр хүн тамхилан мэндчилэхдээ тус тусын хөөргөө алгандаа барьж бөөр бөөрөөр нь харилцан зөрүүлж солилцдог. Хөөрөг харшуулж солилцохыг цээрлэхийн хамт толгойг нь дарж болдоггүй. Хөөргөө төр түших гурван хуруу буюу эрхий, долоовор, дунд хуруугаар түшиж тамхилдаг. Энэ нь тухайн хүнийг төрийн хэмжээнд хүндэлж байгаагийн тэмдэг юм. Цагаан сараар цээрлэх зүйл Yйл үртэс хийх, ялангуяа хуучин юм оёж шидэхийг цээрлэнэ. Усанд явбал нацаг нарт нь цөв болно хэмээнэ. Эд, мал зээлээр өгвөл гарзын үүд нээгдэнэ. Шинийн нэгэнд айлд хоновол тэр жилдээ гэртээ тогтохгүйн ёр гэдэг. Сар шинээр уйлах, хэрэлдэх, ширүүн үг хэлбэл тэр жилдээ хэл ам, зовлон тасрахгvй. Шинийн нэгэнд үнс хогоо гаргах, зочны өөдөөс бие засахаар явах тэргүүтэн зохисгүй байдлыг цээрлэнэ. Өдөр хэвтэх, унтахыг цээрлэдэг. Өвчтэй хүн боловч ёс билэгдлийг бодож орноос босон сууж, бүсээ бүсэлж золгоно. Шинийн долоонд айл хэсэх, гадагш зочлохыг нийтээр цээрлэдэг. Харин зарим нутагт долоон бурхан одондоо сацал өргөж тахидаг байна. Шинийн гуравнаас хойш сар хуучирлаа хэмээж тахил, тавгийн идээ, шүүсээ хурааж, хэсэл зогсоно. Б.Гарьд 
Энэ нь төрийн захиргааны албан тушаалтанд хамааралтай гэсэн. Гэтэл энэ нь төрийн үйлчилгээний ажилтан, багш нарт үйлчилж байгаа тул энэ тогтоолыг дэмжихгүй байна. Цар тахалтай холбогдуулан өргөн хэрэглээний барааны үнэ нэмэгдэж, иргэдийн худалдан авах чадвар буурч байна. Тиймээс Засгийн газар шатахуун, өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлттэй холбоотой цалин, тэтгэврийг нэмэх шаардлагатай байна” гэлээ. 
Г.Өнөрбаяр: Таван жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоосноор нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж байна. Өчигдөр тус хуулийн төслийг НББ-ны байнгын хороо хэлэлцээд хэлэлцэхийг дэмжсэн билээ. Хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж нарын гишүүд өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард өргөн барьсан юм. Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбоотойгоор гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа.УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар: Энэ асуудлыг шийдсэнээр 
хэдэн төгрөгийн зардал гарах вэ. Иргэдийн санал хүсэлтийг авсан уу. Нэмэлт зардлуудаа хасаад тэтгэврээ нэмэгдүүлэх шаардлага байна. Энэ тал дээр байнгын хороо ямар байр суурьтай байна вэ.ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: Манай яамнаас Нийгмийн даатгалын багц хуулийн төслийг өргөн барьсан. Хуулийн төсөлд таны ярьсан зүйлийг бүгдийг нь тусгаж оруулсан. Жилд 30 мянга орчим хүн тэтгэвэр тогтоолгож байгаа. Үүний 70 орчим хувь нь тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэврээ тогтоолгодог. Үлдэж байгаа хүмүүсийн цөөн хувь дээр энэ дараалсан таван жил гэдэг асуудал яригдана 
УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: Долоон жилийн хугацаанд хүмүүс ажлаа сольдог, завсарддаг асуудал байдаг. Тиймээс долоон жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоолгох нь иргэдэд маш их хохиролтой. 2022 оны төсөв дээр 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө шаардагдана.УИХ-ын гишүүн Г.Амартүвшин: Засгийн газрын өргөн барьсан хуультайгаа хамт хэлэлцээд явж болдоггүй юм уу. Сүүлийн таван жил өндөр цалин авсан хүмүүс илүү хожоод, бусад ахмадуудад ямар ч ялгаагүй юм биш үү. Энэ хуулийг баталснаар ямар хэмжээний санхүүжилт шаардлагатай вэ. 
2022 оны төсвөө баталчихсан. Санхүүжилтээ яаж шийдэх юм бэ?УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: МАН-ын бүлэг энэ хуулийг хэлэлцэхийг дэмжчихээд багц хуультай хамт хэлэлцье гэдэг санал тавьсан. Гэхдээ энэ хууль бол ирээдүйд тэтгэвэрт гарах хүмүүсийн тэтгэврийг тогтоохдоо таван жилээр тооцно гэж байгаа. Эрт тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийн асуудал тусдаа асуудал. Энэ хуулийг баталбал бид олон ахмадынхаа тэтгэврийг 500 мянга болгох боломж бүрдэх юм. 
УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэн: 2016-2021 онуудад улсын төсвөөс тэтгэврийн санд хэдэн төгрөг шилжүүлсэн бэ. НДШ-ийг 20-иос 25 хувь болгох, тэтгэврийн дунджийг 7 жилээр тооцох гэдэг асуудлыг би Сангийн сайд байхдаа батлуулж байсан. Тэтгэврийн санд ямар хэмжээний нэмэлт дарамт ирэх вэ?Тэтгэврийн сангийн орлого зарлага улсын нэгдсэн төсөвт тооцогдож явдаг. 
Ирэх оныхоо төсвийг баталчихсан. Жил бүхэн 120 орчим тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэнэ. Ингэснээр НДС-д жил бүхэн улсын төсвөөс 800 орчим тэрбум төгрөгийн татаас өгнө. Ард түмэнд таалагдаж гоё юм ярьж болно. Гэхдээ байгаа юмаа тараадаг, хуримтлуулдаг юмгүй байх нь зөв үү.УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: 2021 онд 35 мянган тэтгэвэрт гарсан. Үүний 70 хувь нь хувь тэнцүүлсэн болон бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэвэр тогтоолгосон. Жилд дөрөвхөн тэрбум төгрөг хэмнэхийн төлөө ахмадуудынхаа эрх ашгийг хохироох ёсгүй байсан юм. Энэ шийдвэр төрд иргэдийн итгэх итгэлийг алдагдуулсан. 
ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: 2016 онд улсын төсвөөс 494, 2017 онд 570.3, 2018 онд 609.8, 2019 онд 605.5, 2020 онд 400, 2021 онд 603.5 тэрбум төгрөгийг НДС-д татаас болгож өгч байгаа. 2022 онд улсын төсвөөс 459.8 тэрбум төгрөг өгнө. Долоон жилийг таван жил болгосноор тэтгэвэр огцом нэмэгдэх юм шиг буруу ойлголт өгч болохгүй. Нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ. 
6. ААРЦТАЙ ЦАГААЛГА https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=1873477242917462&id=1706086466323208 7. Истүүжин (студень/царцаамаг) https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1737734566491731/ 8. ШАРСАН БУУЗ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1864820487116471/ 9. АЛАГ САЛАТ 
https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1804193906512463/ 10.НАРИЙН ПҮНТҮҮЗТЭЙ ГҮЗЭЭНИЙ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1766754563589731/ 11. ЛУУВАНТАЙ ГҮЗЭЭНИЙ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/450211499143119/ 12. БЭЛЭН ГҮЗЭЭНИЙ ОРООМОГООР ХИЙСЭН САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/2168766403439592/ 13.ЯПОН САРМИСТАЙ СОУСТАЙ ГҮЗЭЭНИЙ САЛАТ https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2830058303926013&id=1706086466323208 14. АЛАГ САЛАТ 
https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1804193906512463/ 15. ШАРСАН БАЙЦАЙ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/132496505061870/ 16. БАЙЦААНЫ ХОЛИМОГ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1686632714800850/ 17. ДАВХРААТ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1845548725710314/ 18. ГЕРМАН МАЯГИЙН БАЙЦААНЫ САЛАТ https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2029155397349645&id=1706086466323208 19. ДАЛАЙН ЗАМАГТАЙ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/4183086368383602/ 20. Цабчэ буюу СОЛОНГОС ПҮНТҮҮЗНИЙ САЛАТ 
https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/190676172153793/ 21. ӨРГӨСТ ХЭМХ ЛУУВАНТАЙ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1300756606746194/ 22. ОЛИВИЙН ТОСООР ЗУУРСАН НОГООНЫ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/354983388462098/ 23. АЗИ МАЯГИЙН ЛУУВАНТАЙ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1449544045209071/ 24. ҮХРИЙН ХЭЛ ЧИНЖҮҮТЭЙ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/2030136753918176/ 25. ҮХРИЙН ХЭЛЭН ЗУУШ https://www.facebook.com/watch/?v=914709355636422 26. ШАРСАН ҮХРИЙН ХЭЛЭН ЗУУШ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/3730875196936937/ 27. НОГООН САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1940625186202667/ 28. ААРЦТАЙ АМТТАН 
https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/1994029730862212/ 29. ХҮРЭН МАНЖИН ЧАВГАТАЙ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/2027406837524501/ 30. ОЛИВЬЕ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/2001616176770234/ 31. ӨНДӨГТЭЙ КЕТО САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/2421450024832878/ 32. ШАР ХУЛУУТАЙ САЛАТ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/2636445259941967/ 33. ЦАГААН ЛУУВАН АДУУНЫ МАХАН САЛАТ https://www.facebook.com/watch/?v=122888719166256 34. БӨӨРӨНХИЙ МАХТАЙ ХАЛУУН ЗУУШ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/472942486602250/ 35. МӨӨГТЭЙ ХАЛУУН ЗУУШ https://www.facebook.com/goodmom.mn/videos/3285863808166240/ 
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
Энэ цагдаа 25-р эмийн сангийн уулзвар луу давс цацах гээд дэлгүүрээс давс аваад явж байгаа юм. Учир нь тус уулзвар дээр автомашины аваар осол их болж байгаа учир энэ залуу хальтиргааг багасгахын тулд чадлаараа л хичээж байна🍎 
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
цагаан сарыг төрт ёсны их баяр ёслол болгон тэмдэглэж, цадиг түүхийг эхлүүлсэн түүхтэй. “Мэндлэх гэдэг мөнхийн ёс, хүндлэх гэдэг хүний ёс” хэмээн бидний өвөг дээдэс сургаж ирсэн. Энэхүү үндэсний уламжлалт баяр ёслолоороо монголчууд бид эцэг тэнгэр, эх дэлхийдээ сүслэн залбирч, азай буурал, ахас ихсээ хүндлэн золгож, ураг төрөл, удам судраа мэдэлцэж, ёс заншил, төрт ёсоо дээдлэн, сайныг эрхэмлэн саарыг тэвчиж, сэтгэлээ төвшитгөн, итгэлээ бэхэлж, үгийн сайныг хэлэлцэж, үйлийн сайхныг урладаг бахдам сайхан уламжлалтай. Сар шинийн баяраар монголчууд бид үүх түүх, өв соёл, үнэт зүйлээрээ бахархах, өвөг дээдэс, өтгөс буурлаа хүндлэх, зан заншил, ёс жудгаа эрхэмлэн дээдлэх, эх оронч үзэл санааг үр хойчдоо өвлүүлэн сургаж үлдээдэг бөгөөд Монголын цагаан сар нь монгол үндэстнийг дэлхий ертөнцөд тодотгон харуулж, 
сурталчлан таниулдаг хосгүй үнэт өв соёл билээ. Миний Монголын ард иргэд ээ! Улиран одож байгаа “Буян үйлдэгч” хэмээх усан бар жилд төрийн тулгуур, улсын үндэс болсон айл өрхүүд маань 68 мянган үр хүүхдээр ам бүлээ нэмж, монголчууд бид 3 сая 460 мянгуулаа боллоо. Малчин түмний маань хичээл зүтгэл, хангай дэлхийн ивээл хишгээр буянт мал сүргийн тоо таван төрлөөрөө өсөж, нийт малын тоо 71 саяыг давж, түүхэн үзүүлэлт тогтоолоо. Монголчууд бид цар тахлын хүнд үеийг даван туулж, хил боомт нээгдэж, худалдаа, хөрөнгө оруулалт сэргэж, гадаад валютын нөөц 3.6 тэрбум ам.доллар болон нэмэгдэж, унаж байсан эдийн засаг 4.5 хувиар өсөж, цар тахлын өмнөх түвшиндээ хүрсэн сайхан мэдээг сар шинийн баярын энэ өдөр ард түмэндээ дуулгахад таатай байна. Түүнчлэн хөгжил дэвшлийн төмөр судас болсон стратегийн өндөр ач холбогдол бүхий “Тавантолгой-Гашуунсухайт”, “Тавантолгой-Зүүнбаян”, “Зүүнбаян-Ханги” болон Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн нийт 900 гаруй км урт төмөр замыг манай Зэвсэгт хүчин, үндэсний 500 гаруй аж ахуйн нэгж, баялаг бүтээгчид, 
10,000 гаруй инженер, техникийн ажилчин, төмөр замчид, монгол залуусын маань ур ухаан, хүч хөдөлмөрөөр бүтсэн түүхэн бүтээн байгуулалтыг хийж чадлаа. Эдгээр стратегийн төмөр замууд нь Монгол Улсад өндөр үр ашиг өгч, өргөн боломжийг нээж, ард иргэдийн аж амьдрал, улс орны хөгжил дэвшилд онцгой чухал хувь нэмэр оруулах болно. Үүний зэрэгцээ манай улсын гадаад харилцаа, хамтын ажиллагаа өргөжин тэлж, Монгол Улсын нэр хүнд олон улсын тавцанд өсөн бэхжиж, байр сууриа улам бататгасан түүхэн онцлогтой жил байлаа. Өндөр, дээд түвшний харилцан айлчлалууд амжилттай хийгдсэний дотор НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Антонио Гутерреш манай улсад хүрэлцэн ирсэн бөгөөд “Дэлхий ертөнцийн энэхүү амаргүй цаг үед Монгол Улс бол энх тайвны бэлгэ тэмдэг болсон улс” хэмээн хэлсэн нь манай улсын нэр хүндийг дэлхий дахинаа өндрөөр үнэлсэн үйл явдал боллоо. “Буян үйлдэгч” хэмээх бар жилдээ монголчууд бид тив дэлхийд амар амгалан, энх 
тайвныг цогцлоосон Их Монгол Улсыг үндэслэгч, мянганы суут хүмүүн Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 860 жилийн ойг ёслол төгөлдөр тэмдэглэж, хүн төрөлхтний түүхэнд анх удаа Их хаанаараа овоглосон “Чингис хаан” музейн өндөр үүдийг өргөн, алтан босгыг мялааж, даян дэлхийн түмэн олны хүртээл болгож чадлаа. Их эзэн Чингис хаан нэгэнтээ “Эрдмийн дээд эв” хэмээн айлдсан байдаг. Иймээс манай ард түмэн Их хааныхаа билиг сургаалыг санаж, эрдмийг эрхэмлэж, эвийг сахин, зөвийг бүтээж, Их Монгол Улсынхаа гал голомтыг сахин суугаагаа гүнээ ухамсарлаж, улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө хамтдаа зүтгэж, хамтдаа бүтээж, хамтдаа хөгжих учиртай. Эв эеийн бэлгэдэл ирж буй туулай жил монголчууд бидний хувьд 
ажил амьдрал буцалсан, амжилт бүтээл ундарсан, их бүтээн байгуулалт өрнөсөн, эдийн засаг сэргэсэн хөгжил, дэвшлийн жил байх болно. Сар шинийн баярын энэ өдөр эргэх дөрвөн улиралд эрдэнэт сүргээ хариулж, эртний түүхт Монголынхоо өв уламжлалыг тээж ирсэн малчин олон түмэндээ өвлийг өнтэй давж, урин хавартай учран золгосны баярын мэндийг айлтгаж, төл бүрэн, сүрэг тарган хаваржиж, дэлгэр зунтай золгохын өлзийтэй сайхан ерөөлийг өргөн дэвшүүлье. XVII дугаар жарны “Үзэсгэлэн болгогч” хэмээх усан туулай жилдээ саруул ухаант, өндөр заяат монгол түмэн минь сэтгэл тэнэгэр, бие эрүүл, билиг хурц, аз хийморь, амжилт бүтээлээр тэгш дүүрэн байх болтугай. Тэнгэр шигээ тэнүүн сэтгэлтэй, тал шигээ уужим ухаантай зон олны минь заяа буян дэлгэрч, өргөн түмний минь цог хийморь бадарч, түмэн олноороо төвшин амгалан байж сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй. Мөнх тэнгэрийн хүчин дор Монгол Улс мандан бадрах болтугай.” 
Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. ҮСХ-ны тооцоолсноор Сар шинийн баярын бэлтгэлд нэг өрх дунджаар 1.2 төгрөг зарцуулдаг хэмээн гарчээ. Гэвч бодит байдал дээр өрхийн цагаан сарын төсөв дээрх хэмжээнээс даваад байна. Цагаан сарын барааны үнийг мэдээлвэл, энэ сарын эхээр нэг ширхэг нь 4.5-4.6 мянган төгрөг гэж байсан хэвийн боовны үнэ 5-6 мянган төгрөг болж нэмэгджээ. Гэхдээ үндэсний зарим үйлдвэр хэвийн боовны үнээ бууруулсан байна. Энэ жилийн хувьд хөдөө, орон нутгаас мөн хэвийн боов их нийлүүлж байна. Хөдөөнөөс авчран худалдаж буй хэвийн боов нь сүүгээр зуурсан, шар тос болон өөхөн тосонд чанасан, уламжлалт зүсмэл зэргээр онцлог учир худалдан авагч цөөнгүй байна. Үнэ ханш: “Витафит” компанийн “Өлзий” сүү литрийн савлагаатай нь 4500 төгрөг, Чихэр: Оросын том чихрийн цуглуулга 1 кг нь 20-33 мянган төгрөг, Хорхой ааруул 1 кг нь 20-25 мянган төгрөг Сүүн ааруул 1 кг нь 30-35 төгрөг Суурь еэвэн 24 мянган төгрөг байна. Цагаан сараар улс даяар 1.2 их наяд төгрөг эргэлтэнд ордог тооцоог ҮСХ-ноос гаргасан. Нийт 980 мянган өрхийн хэрэглээгээр тооцоход Сар шинийн хүнс, барааны бэлтгэлээ хангахад нэг айл дунждаар 1.2 сая төгрөг зарцуулна хэмээн тооцсон. Гэвч бодит амьдралд өрхийн цагаан сарын төсөв 2 сая төгрөг даваад байна. Үүнийг нэг талаар ковидын дараах жилүүдэд өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүний үнэ өссөн, мөн цар тахлын 2-3 жилд монголчууд цагаан сарыг тэмдэглээгүй өнгөрсөн, хязгаарлалт хорио цээргүй 
энэ жил өргөн хийх гэж буйтай холбоотой эрэлт, хэрэгцээ үүссэн хэмээн эдийн засагчид тайлбарлаж байна. ҮСХ цагаан сарын бэлгийн зардал нэг хүнд дунджар 8000-18.000 төгрөг ногдож, нэг айл гарын бэлэгт дунджаар 400-500 мянган төгрөг зарцуулах тооцоо гаргажээ. Гэвч бодит байдалд гарын бэлгийн зардалд нийт 700 мянга орчим төгрөг зарцуулж буй мэдээтэй байна. Нөгөө талаар цагаан сарын үеэр цалин болон тэтгэврийн зээл нэмэгддэг. Энэ жил ч давтагдаж байна. Монголбанкны тоо баримтаас харахад жилийн энэ үед монголчуудын зээлийн хэмжээ болон зээл авсан иргэдийн тоо нэмэгддэг. Жил бүрийн 1-2 дугаар сард зээлийн хэмжээ мэдэгдэхүйц өссөн байгааг 2017 оноос хойших статистик мэдээллээс харж болно. 2020 онд цар тахлын улмаас цагаан сар тэмдэглээгүй үед зээлийн хэмжээ өмнөх онуудаас харьцангуй буурч байжээ. Тэгвэл энэ оны эхний сард 443 тэрбум төгрөгийн цалин, тэтгэврийн зээл олгоод байгаа бол 2 дугаар сар гарснаас хойш иргэд 260 тэрбум төгрөгийн зээл авсан мэдээтэй байна. Дорнод аймгийн Сэргэлэн сумын иргэн С.Гүнжээ, 
би нийслэлд ажлаар ирээд байна. Хөдөө, орон нутгийг бодвол хотод идээ, ундаа, барааны сонголт их байна. Манайх цагаан сар тэмдэглээгүй, аавындаа гаргана. Ууц, цагаан идээ, тавгийн идээнд нэг сая гаруй төгрөг зарцуулаад байна. Хөдөөнийхэн Сар шинээр шинэ дээл хувцас бэлтгэдэг. Эдгээр зардлыг оруулан тооцох юм бол цагаан сарын зардал 3 сая төгрөгт хүрч байна. Төв аймгийн Баянчандмань сумын иргэн Н.Энхчимэг, өнөөдрийн байдлаар цагаан сарын бэлтгэлд нийт 2 сая төгрөг зарцуулаад байна. Манайх хөдөө байдаг, махаа өөрсдөө бэлтгэдэг хэрнээ л хэвийн боов, тавгийн чихэр, жимс, хүүхдүүд болон зочдын гарын бэлэгт ихэнх зардал гарч байна. Нийслэлийн Чингэлтэй дүүргийн иргэн Г.Уранчимэг, юмны үнэ жил ирэх тусам нэмэгдээд байна. Энэ жилийн цагаан сарын бэлтгэлийг одоогоор хамгийн багадаа 1.5 сая төгрөг болно гээд тооцоолж сууна. Энэ жил ууц авахаа больсон. Чанах мах авдаг. Хонины мах кг нь 13-14 мянган төгрөг байна лээ. Хэвийн боовоо ширхэгийг нь 4500 төгрөгөөр авсан. Үнэ нь нэмэгдсэн байна. Бусад зүйлээ аваагүй, охин маань төсвийн байгууллагад ажилладаг, цалинг нь хүлээж цагаан сарын бэлтгэлдээ нэмэрлэх гээд байж байна гэв. 
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
Аав минь цагаан capaap унах морьдынхоо дэлийг “сумлан” засч, ээж хурган дээлүүдээ гаргаж хэцэн дээр өлгөн жаварт хонуулж авдрын чийгийг гаргана. Бас хонины өвчүү юм уу, толгой шийр хуйхлан хиншүү хярвас гаргана. Энэ нь нэг ёсондоо галын тахилга орлож байсан болов уу гэж боддог юм. Манайхан цагаан сарыг жинхэнэ утгаар нь шинэ жил гэж тэмдэглэдэг билээ. Арван долоон жарны тэртээ улаагчин туулай жил цагаан сар тэмдэглэж эхэлснээс өнөө хүртэл энэ уламжлалт баяр ёслол маань улам боловсронгуй болж, утга агуулга нь улам баяжсаар байгаа нь мэдээж. Тэгэхдээ л огт өөрчилж болдоггүй нэн эрхэм ёс бол ахмад буурлуудаа хүндлэн дээдлэх ариун ёс юм. Энэ нь нэг ураг удмын бүх хүн өрхийн тэргүүлэгч хамгийн өндөр настандаа очиж золгон амар мэндээ мэдэлцэж, багачуул хүүхдүүдэд ураг удмаа танилцуулж өгдөг том “уулзалт” юм. Энэ бол цаад утгаараа цус ойртолтоос сэргийлж байгаа нэн чухал арга билээ. 
Шанхын маань төв хуучин Ноён ламын сүм гэж гурван дугантай. Социализмын үед тэдгээрийг Худалдаа бэлтгэлийн ангийн агуулах, дэлгүүр хоршоо болгон ашиглаж байснаар эвдэрч сүйдэлгүй үлдсэн юм. Энэ ч бас хашир өвгөдийн минь ухаан байсан биз ээ. Тэр гурван дуган одоо бүр сэргэж, хуучин төрхөндөө орж, шашин номын газар болон өргөжин мандаж явна. Тэр гурван дуганаас урагшхан шургааган хашаатай ганц жижигхэн цагаан байшин байсан нь манай сургууль. Миний “А” үсэг заалгасан сургууль. Сумын төв маань жил бүрийн есдүгээр сарын нэгнээс тавдугаар сарын нэгэн хүртэл айл хунар олонтой, хүн амьтан холхисон хөлийн газар болчихно. Цагаан сараар сумын төвийн айл хэсэх гэдэг бол бага сургуулийн сурагч бидэнд хамгийн том баяр байжээ. Дотуур байрных ч бай, гэр орноороо төвд суудаг ч бай манай сургуулийн бүх хүүхэд цагаан сараар л айл хэснэ. Ёлконоор ямар айл хэсэх биш. Өвлийн өвгөний бэлгийг зөвхөн онц сурлагатнууд хүртэхээс биш “дундаас доошхи” нөхдөд бол огтхон ч хүртээлгүй зүйл. Харин цагаан сараар бол онц, сайн, дунд, муу гэж ялгаварлахгүй айл бүр хүүхэд бүхэнд бэлэг өгнө. Бэлгэнд юу ч ирж мэднэ. Голдуу л “орой” 
цууянбуу дээр нэг хэвийн боов тавиад өгдөгсөн. Хааш хаашаа 20-30 см орчим дөрвөлжин даавууг “орой” гэж байгаа юм. Хаанахын ч хэмжүүрийн нэгж юм бүү мэд. Ам дөрвөлжин л гэсэн үг юм уу даа. Томчуулд бол хошуу хоргой өгч байгаа харагддаг. Хошуу гэдэг маань өнөөх ам дөрвөлжинийг диагналдаж хуваасны тал гурвалжин гэсэн үг. Бидний багад цагаан сарыг “хуучны үлдэгдэл” гэж ад үзэн хориглож байсан удаа ч бий. Аргаа барахдаа зөвхөн малчид л тэмдэглэж болно, сэхээтнүүд болохгүй гэж хүртэл хориглодог байлаа. Үндэсний гэсэн юм бүрийг л хаадаг, хорьдог хачин цаг байсан юм шүү. Төрийн бодлого нь ч тиймэрхүү, түүнийг хэрэгжүүлэгч орон нутгийн удирдлага өнөөхийг нь улам дэвэргэж нугалаа хийх газар ч олон байсан гэдэг. Ямар сайндаа л тогоо нэрэхийг хориглож Архангай аймгийн Намын хорооны дарга Бизъяа гэгч малчин айлын бүрхээрийг хэмх дэвсэж сүржигнэж байсан гэж байгаа юм. Тэгэхдээ л Монгол наадам, Монголын цагаан сар хоёр “даравч дардайж, булавч бултайж” 
ард түмний үндэсний их баяр цэнгэл хэвээр явсаар арван долдугаар жарны “Үзэсгэлэн болгогч” хэмээх харагчин усан туулайтайгаа учирлаа даа. Ямархан үр дагавартай туулай байх юм бол? Төгсбуянтын зурхайгаар тооцож үзэхүл өвгөд настанууд хийгээд өндөр зиндааныханд сайн, дунд тушаалынхан буюу идэр насныханд дунд зэрэг, нялхас хийгээд ард нийтэд хатуу жил болно гэж гарсан гэх. Бас хүнд сайн, малд муу болно гэнэ. Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ гэдэг дээ. Хур ус нь л цагтаа бууж байгаасай. Айхавтар их ган болчихгүй бол ч учиртай даа. Дамбын Шагдарсүрэн 
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
“ОДОНГИЙН ХҮҮХЭД” ГАРГА Гурван хүүхэдтэй гэвэл дөрөв дахиа төрөөд, “Одонгийн хүүхэд гарга” хэмээнэ. Хүүхэдгүй айлыг “Хүүхэд чинь оройтлоо” гэж хэзээ жирэмслэхээр төлөвлөж буйг асууна. Энэ бол тухайн гэр бүлийн өөрсдийн шийдэх, амьдралын чухал шийдвэр гэдгийг харгалзан ийм асуулт шууд тавихгүй байхыг зөвлөе. Ялангуяа олны өмнө хэн нэгнээс ингэж асуух нь бүдүүлэг үйлдэл юм. Учир нь бид хүн ямар шалтгааны улмаас хүүхэдтэй болж чадахгүй байгааг мэдэхгүй. Мэдэхгүй учраас өнгөц дүгнэж, өөрсдийнхөө санаа бодлыг тулгах нь өрөөсгөл асуудал юм. Түүнчлэн “Одоо нэг охинтой болбол, хүүтэй болчихвол” зэргээр хүүхдийн хүйс заан зөвлөгөө өгнө. Гэхдээ бид хүүхэдтэй болохдоо хүйсийг нь 
сонгодоггүй шүү дээ. ХҮҮХДЭЭ БҮҮ БУСАДТАЙ ХАРЬЦУУЛ Аав, ээж байх нь тэмцээн биш гэдгийг санаж хүүхдээ битгий бусадтай харьцуулаарай. “Тэдний хүүхэд тэгж гэнэ”, “Айлын хүүхдүүд ийм мундаг байхад, чи гэж…” хэмээх үгс хүүхдэд тань хэзээ ч урам өгөхгүй. Ялангуяа, цагаан сарын баяраар томчууд, багачууд цугласан үед хүүхдүүдийг нэгэнтэй нь өндөр, нам, сурлага, хөдөлмөр, амжилт бүтээлээр нь алагчлан ярих нь хэвийн үзэгдэл мэт байдаг. “Хүүхдээ бусадтай хэзээ ч бүү харьцуулж ярь. Элдвийн гонсгор, доромжилсон, дарсан үгнүүдээ үгсийн сангаасаа авч хая. Шүүмжлэх тусам доошилдог. Урамшуулал, магтаал, бодит үнэлгээ нь оргил өөд гарах шат болдог” хэмээн Гэр бүл, хүүхдийн сэтгэлзүйн боловсролыг дэмжих төвөөс зөвлөсөн. Та хүүхдээ өөртөө итгэлтэй, бие хүн болгон төлөвшүүлэхийг хүсдэг бол бусадтай бүү 
харьцуулж шүүмжлээрэй. ХҮҮХЭД ШҮЛСТЭН ҮНСЭХ Учран золгох баяр учраас настнууддаа золгож магнайгаа үнэрлүүлэх нь байх үзэгдэл. Гэвч насанд хүрсэн хүмүүс багачуудыг өхөөрдөхдөө шүлстэн үнсэх нь байж болохгүй үзэгдэл. Хүүхдийг хэзээ ч хошуу амных нь ойр сорж, шүлстэн үнсэхийг цээрлэнэ. Монголчууд үрсээ зулайд нь үнэрлэнэ. Ингэснээр хүүхдийн зулайг хэвийн байгаа эсэх, халуурч бамбалзсан байдлыг шалгадаг. Ханиад, томуу бол бяцхан үрсийн дунд хамгийн их тохиолддог өвчлөл. Тиймээс айлын бяцхан үрсийг хэчнээн өхөөрдмөөр байвч, эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг нь чухалчлахыг зөвлөж байна. Мөн танд ханиадны шинж тэмдэг илэрсэн бол айлаар орохдоо амны хаалт тогтмол зүүх, эсвэл эрсдэлээ бодож биеийн байдлаа дээрдсэнийх нь дараа айлд зочлохыг зөвлөе. 
Битүүний өдөр сонсох учиртай “Аргил цагаан өвгөн” туулийг хайлсан нь EGUUR Монгол аман өвийн хосгүй гайхамшигт төрлийн нэг нь тууль. Тиймдээ ч монголчууд энэ гайхамшигтай өв соёлоо 2009 онд “Яаралтай хамгаалах шаардлагатай соёлын биет бус өв” хэмээн ЮНЕСКО-гийн жагсаалтад бүртгүүлсэн. Олон зуун жилийн тэртээгээс өвлөгдөж ирсэн энэхүү өвөрмөц урлаг нэгэн үе сүйрлийн ирмэг дээр тулаад байсан бол сүүлийн үед бага ч атугай сэргэж байгаа. Ардын энэхүү хосгүй өв уламжлалыг сурталчилж яваа хүн бол туульч, цуурч, хөөмэйч Э.Баатаржав. Тэрбээр Алтайн Урианхайн удам дамжсан туульч. Туульч Э.Баатаржав битүүний өдөр сонсох учиртай “Аргил цагаан өвгөн” туулийг хайлсан юм. Үүнээс өмнө “Алтайн магтаал”-ыг аялгуулан хайлсан. ДООРХ БИЧЛЭГИЙГ ТОГЛУУЛНА УУ. -ТУУЛЬ БҮХНИЙ ӨМНӨ “АЛТАЙН МАГТААЛ” ХАЙЛАХЫН УЧИР- Монгол туулийн гурван сүмбэр оргил 
