ТАРНИТАЙ АЛТ Харсан даруйдаа шэйр хийж Эрүүл мэнд эд баялаг аз жаргал АЗ ёндоогоо даллаарай Та зүгээр л чин сэтгэлээсээ итгэ yдaxгүй тaны caнxүүгийн acyyдaл шийдэгдэx болно Тэгээд энэ шившлэгийг xэл Би эргэн тойрныxоо боломжyyд рyy нүдээ нээж бaйнa. Эрүүл мэнд бac эд бaялaг aюyлгүй бaйдaл бac aз жaргaл Эдгээр энергyyд нь энд үлдэx болтyгaй…yдaxгүй тaны caнxүүгийн acyyдaл шийдэгдэx болно 
Тэгээд энэ шившлэгийг xэл Би эргэн тойрныxоо боломжyyдрyy нүдээ нээж бaйнa. Эрүүл мэнд бac эд бaялaг aюyлгүй бaйдaл бac aз жaргaл Эдгээр энергyyд нь энд үлдэx болтyгaй…yдaxгүй тaны caнxүүгийн acyyдaл шийдэгдэx болно Тэгээд энэ шившлэгийг xэл Би эргэн тойрныxоо боломжyyдрyy нүдээ нээж бaйнa. Эрүүл мэнд бac эд бaялaг aюyлгүй бaйдaл бac aз жaргaл Эдгээр энергyyд нь энд үлдэx болтyгaй… 
Эрт цагт зургаан зүйл хамаг амьтаны эх болсон илэрхий зөөлөн авирт илтэд хурдан тонилгогч Ногоон Дарь Эх Янжин сүмд Дүнжин гарвын хийдэд арван наснаас далан долоон нас хүртэл хатуужил даяаныг бясалган суув. Даяаны үндсийг бясалган дүүргээд зургаан зүйл хамаг амьтны эх болсон илэрхий зөвлөн авирт, илтэд хурдан тонилгогч Ногоон Дарь Эх дээд сайн цагийн мянган бурхан, 
Шагжамуни бурхан, Очирваань бурхан, Огторгуйн түмэн хуврагуудын оронд дээш нисэн өөд болов. Мянган бурханы орныг гурван үе эргэж мөргөөд – Би Янжин сүмд арван наснаас далан долоон нас хүртэл хатуужил даяаныг бясалган суув. Урьдах маань холдож, 
хойтох маань ойртож буй энэ цагт цор ганцаар тул надад нэгэн үр заяа хэмээн хутаг гуйсанд сайн цагийн мянган бурхан зургаан сайн эмийг адислан өгөв. 
Тэр эмийг зооглосны сүүлд ерэн есөн насан дээр нь Очирвааниас үндэстэй ургамал наран мэт өнгөтэй улаан тоорын өнгөт уруултай өндөр Бяруузана мэт тэгш сайхан биетэй хас эрдэнэ мэт шүдтэй галибарвасан мод мэт нуруутай бодитой бурхан дүртэй 
Оюу нэртэй бодисадва хөвгүүн төрөв. Тэр хүүг бадам лянхуа цэцэгт хучиж элдэв зүйлийн жимсийг шимүүлэн байтал гурав хоногийн сүүлд хүү нь үгүй болон одов. Тэр Ногоон Дара эхийн дэлгэр сайхан цорой нь дээш эвхтэл татав. Бадрангуй саруул чээж нь балар харанхуй болж, бат сайхан түвшин сэтгэл нь долгисон дайвалзаж юмчин цагаан хөх нь ширгэн хатав. 
Саран цагаан царай нь харлаж сайхан зандан хөл сөхөрч алтан амаараа шороо үмхэн унаад дээр тэнгэрийг дэнсэлтэл доод газрыг донсолтол хувхай модноос навч цэцэг ургатал, хонхор газар ус тогттол уйлав. Тэр цагт дээд сайн цагийн мянган бурханы орноос Шагжамуни бурхан өөд болон ирээд баруун мутраас нь дээш татаж аваад гурван үе сургааль тавиад нисэн өөд болов. 
Зургаан зүйл хамаг амьтаны эх болсон илэрхий зөөлөн авирт илтэд хурдан тонилгогч Ногоон Дарь эх алтан жигүүртэй, мөнгөн сүүлтэй, бор эрээн харцгай болон хувирч, дээш мянган бурханы оронд нисэн өөд болоод, мянган бурханыг гурван үе эргэж мөргөөд Би Янжин сүмд, Дүнжин гарвын хийдэд арван наснаас далан долоон нас хүртэл, хатуужилын даяаныг бясалган суув. 
Дияаны үндсийг төгсгөөд сайн цагийн мянган бурханы оронд хүрч, эдүгээ би ганцаар тул над нэгэн үр заяа гэж айлтгасанд ерөн есөн насан дээр минь ургасан наран мэт өнгөтэй, улаан бямбын уруултай, өндөр Бирузана мэт тэгш сайхан биетэй, хас эрдэнэ мэт шүдтэй, галибарвасан модон мэт нуруутай, бодтой бурханы дүртэй, 
Оюу нэртэй бодсадва хөвүүн төрсөн билээ. Бадам лянхуа цэцгийн дотор хучиж байн атал гурван хоногийн сүүлд гагцхүү төрсөн Оюу бодсада минь үгүй болон одов. Сайн заяатай агсан бол мянган бурханы оронд шавь болон төрсөн болов уу гэж санаад ирэв. Гагцхүү төрсөн бодсадва хөвгүүнийг минь үзэв үү хэмээн хэлүүлсэнд “Авай зургаан зүйл хамаг амьтаны эх болон Ногоон дарь эх минь чиний гагцхүү төрсөн бодьсадыг чинь үзсэнгүй” гэв. Тэр цагт хойт мөрт зар тавихын тул бэлгэ тэмдгийг айлтганам. 
Зүрхний эхэнд таван зуун цогцын бэлгэ бүрдсэн бэх хар мэнгэ буй билээ. Хоёр далны хооронд сувдын дүрээр бүтсэн шүр улаан мэнгэ буй билээ.Тийм болохул миний хөвүүн магад мөн гэж зар тавиад дор замбутивд бууж, арван найман тамын амьтанд төрсөн болов уу гэж ирээд, мөн тамын амьтанаас “Гагцхүү 
төрсөн Оюу бодсадвыг минь үзэв үү?” гэж асуув. Төдий тамын амьтан “Авай зургаан зүйл хамаг амьтаны эх болсон Ногоон дара эх минь, чиний гагцхүү төрсөн Оюу бодсадвыг чинь бид үзсэнгүй” гэв. Мөн Ногоон Дарь эх “Арван найман тамын амьтаны аливаа зовлонг арилгаад замбутивийн дээр хоёр хөлт хүн, дөрвөн хөлт адгуусанд төрсөн болов уу?” гэж тэр амьтанаас бас асуув. Тэд амьтан бас “үзсэнгүй” гэв. 
Замбутивийн хүн амьтаны зовлонг арилгаад Ногоон дара эх бишгүүр мэт дуугаар хашгиран хайлж яваад гадаад далайд живж үхсэн болов уу гэж санаад, гадаад далайг гурван сар болтол шүүрдэж эс олоод, буцаж бишгүүр мэт дуугаар хашигаран хайлж явтал нэгэн хон хэрзэ уулзав. “Зургаан зүйл хамаг амьтаны эх болсон Ногоон дарь эх аль газар морилж явна” хэмээн айлтган өчвөөс Ногоон дара эх 
“Ерэн есөн насан дээр минь ургасан наран мэт өнгөтэй, улаан бямбын уруултай өндөр Бирузана мэт тэгш сайхан биетэй хас эрдэнэ мэт шүдтэй, галибарвасан модон мэт нуруутай, бодит бурханы дүртэй, Оюу нэртэй бодсадва хөвүүн төрсөн билээ. Тэр хөвүүн минь гурван хоногийн сүүлд үгүй болон одов. 
Түүнийгээ эрэн сураглаж дээд сайн цагийн мянган бурханы оронд эрж эс олов. Доор тамын амьтнаас асууж эс олов. Замбутивийн дээр хоёр хөлтэй хүн, дөрвөн хөлтэй адгуусанд очиж асуугаад эс олов. Гадаад далайд гурван сар шүүрдэж эс олов хэмээн айлдав. Хон хэрээ энэрэхийн сэтгэлгүй элэглэхийн сэтгэлтэй, хайрлахын сэтгэлгүй, халдахын сэтгэлтэй боловч хариу мэдсэнгүй гэж айлтгаад “Алтан уулын орой дээр долоон үе номын чанар бясалгасан, ерэн есөн жил даяан хийсэн. 
Есөн хэлийг мэдэх, огторгуйн мэргэн раш хар цагаан зурхай зурж, хар-цасаан чулуу тавьж байхыг үзэв. Тэр мэдэх буй” хэмээв. Ногоон дара эх хэрээнд ийн ерөөл тавиваа. Ээ чи миний замыг зааж, мөрийг шулуутгаж өгснөөр жаварт тэнгэрт даарахгүй биетэй болоорой. Жаран жалгыг нэвт харах нүдтэй болоорой! гээд усан нүдний оронд билгийн нүдийг өгч соёрохвоо. 
Тэндээс Ногоон дарь эх Алтан уулын орой дээр очоод долоон үе номын чанар бясалгасан ерэн есөн жил даяан хийсэн есен хэлийг мэдэх огторгуйн мэргэн цагаан рашийг гурван үе эргэж мөргөөд ийн айлдав. – Би Янжин сүмд Дүнжин гаравын хийдэд арван наснаас далан долоон нас хүртэл хатуужил даяаныг бясалган суув. 
Даяаны үндэсийг дүүргээд эдгээ өтөл бие гащ үлдэхэд тул нэгэн үр заяа нуу? гэж сайн цагийн мянган бурханаас хутаг гуйсан ерэн есөн насан дээр минь ургасан нар мэт өнгөтэй, улаан бямбын уруултай, өндөр Бяруузана мэт тэгш сайхан биетэй хас эрдэнэ мэт нүдтэй, галбирвасан модон мэт нуруутай бодитой Бурханы дүртэй. Оюу нэртэй бодсадва хүү төрсөн билээ. 
Тэр хөвгүүн маань гурав хоногийн сүүлд үгүй болон одов. Дээд сайн цагийн мянган бурханы оронд эрж эс олов. Доорд тамын амьтнаас асууж эс олов. Замбутивийн дээр хоёр хелтэй хүн, адпуусанд очиж асуугаад эс олов. Гадаад далайд гурван сар шүүрдэж эс олов. Тиймийн тул би огторгуйн мэргэн цагаан арш танд бэлгэ төлөг айлтая” гэв. Огторгуйн мэргэн цагаан арш, цагаан, ногоон хөх гурван өнгийн чулуугаар зурхай зурж бэлгэ буулгаад “Авай зургаан зүйл хамаг амьтаны эх болсон Ногоон дарь эх минь гагцхүү төрсөн Оюу бодсадва хүү чинь сайн цагийн мянган бурханы оронд байна 
гэж буух чинь юу вэ” гэв. Тэр цагт Ногоон дара эх “Авай энэ зарлиг чинь үнэн болтугай үнэн болохул ширгэсэн юмчин цагаан хөхнөөс минь сүү далай мэт урс гэж байтал юмчин цагаан хөхнөөс нь сүү далай мэт урсав. Алтан тэвш дүүргэн сааж барьж барьц барамидыг гүйцээв. 
Огторгуйн мэргэн цагаан раш бас нэгэн өнгийн чулуугаар бэлгэ буулгаад “Ногоон дарь эх минь, Оюу бодсада хүү чинь ахуй их магтаалтай, арилсан номын биетэй, арван нэгэн нүүртэй, Авид бурхан титэмтэй, төгс лагшин биетэй, тэгш мянган мутартай, алга бүхэндээ нүдтэй, амьтаныг нигүүлсэхүй дүртэй, 
арц зандан үнэртэй, элдэв хэвийн хувцастай, эрдэнэсийн чулуун чимэгтэй, хонсим бодсадвын зарлигтай, хун галанбингийн эгшигтэй, хутаг эрдэм төгссөн зургаан үсгийн тарнитай, гурван цагийг айлдагч бэлгэ билгийн зүрхтэй, хүсэл бүгдийг хангагч чандмань эрдэнийн сантай, хүчин бүгд нь төгссөн цагаан лавайн өнгөтэй, цаглашгүй гэрэлтэй бодтой бодсадва лавтай мөн гэж буух чинь юу вэ” гэв. 
Ногоон дара эх “Энэ зарлиг чинь үнэн болтугай” гэж эрдэнэт дөрвөн мөчөө барьц барьж бармидыг гүйцэтгэв. Бас нэгэн өнгийн чулуугаар бэлгэ буулгаад “Оюу бодсадвыг чинь эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтаны зовлон ихэдсэний тулд сайн цагийн мянган бурханы оронд Шигэмүни бурхан, Очирбани бурхан, Огторгуйн түмэн хуврага хулгай хийж аваад алтан суварганы дотор гурван зуун жаран зургаан давхар алтан бумбын дотор буруулан байна гэж буух чинь юу вэ” гэсэнд, Ногоон дарь эх бие, хэл, сэтгэл юүгээ барьц барьж бармидыг гүйцэтгэв. 
Ногоон дарь эх огторгуйн мэргэн цагаан рашид ерөөл тавив. “Чи энэ насанд хар багш агсан боловч хойд насандаа Жимсгэлэн нэрт уулыг эзлэн Цагаан өвгөн нэртэй бурхан болж туулаад, хамаг хүн адгуусны гамшиг дамшигийг арилгаж баруун мутартаа луугийн тэргүүнт таягийг барьж явах болтугай” гэж ерөөл тавив. 
Мэргэн цагаан раш бас ерөөл тавив. “Ногоон дара эх минь, Оюу бодсада юугаа эрж олоод зовлонт амьтаныг зовлонгоос тонилгоод, амгалан өөд болж явтугай” гэв. Ногоон дара эхийн ерөөл тавьсаны хүчээр Цагаан өвгөн гэж явагч учир тэр бөлгөө. 
Зургаан зуйл хамаг амьтаны эх болсон, илэрхий зөөлөн авирт, илтэд хурдан тонилгогч Ногоон дарь эх алтан жигүүртэй, мөнгөн сүүлтэй, бор тарлан харцага болон хувилаад, дээд сайн цагийн мянган бурханы оронд зорин очоод бишгүүр мэт дуугаар хашгиран хайлж, “хар уулын орой дээр хархиран явагч, хар эрээн бар минь хаа байна” 
гэж хангинан дуудаж, “хүрэн уулын орой дээр хүрхрэн явагч, хүрэн эрээн барс минь хаа байна” гэж дуудаж хангинаж явтал, хоёр замын уулзвар дээр нэгэн хар хэвнэг өмссөн, араг үүрсэн хатагтайг үзээд хамаг чимгээ түүнд тайлж өгөөд, түүний аргийг үүрч баруун гартаа эрээн таар барьж, зүүн гартаа хувхай таяг барьж гуйланч эмгэн болон хувирч зардас хүний гэрт гурван сар явав. 
Тэр цагт сайн цагийн мянган бурханы Оюу бодсадвыг зуны дунд сарын арван таванд арван найман хөлтэй алтан ширээнд залаад зүг зүгт нь мянгаад бодсадвагаар хүрээлүүлж, авшиг номыг сонсч байна.Ногоон дарь эх түүнийг харахул миний хүү минь мөн бололтой гэж санаад дуугаран ядаж байтал Шигмүни бурхан зарлиг болов. “Та нар энэ эмгэнийг хэн байна гэж санадаг буй” хэмээхэд тэр бодсадва нар “Бид танихгүй “гэв.Ногоон дарь эх энэ биш үү” гэв. Тэгмэгц тэр бодсадва нар Ногоон дарь эхийн өмнөөс цагаан солонго татуулж, Оюу бодсадваг ширээнээс нь буулгаж аваад, гурван зуун жаран зургаан давхар алтан цагаан бумбаны дотор буруулаад, өөр нэгэн бодсадваг ширээнд нь суулгаад тахиж байв. Тэр цагт Ногоон дарь эх цагаан солонгыг үлээж орхиод харах гэхүл өөрийн бодсадва үгүй, танихгүй нэгэн бодсадваг үзэв. 
Ногоон дарь эхийн саран цагаан царай нь харлаж, мянган бурхад болон хамаг бодсадва нар ирж Ногоон дарь эх, хөвүүн хоёрыг хагацуулан ядав. Очирваани бурханд Шигмүни бурхан зарлиг болов. “Чи нэгэн аргатай биш үү. Энэ эх хөвүүн хоёрыг хагацуулж үз” гэв. Тэгмэгц Очирваани бурхан ширээн дүр бариад оройн очирыг булга 
татаж аваад хоёр төмөр соёо болгов. Баруун хөлөөсөө бараан эрээн лууг гаргаж, зүүн хөлөөсөө шар эрээн лууг гаргаж хүрхрүүлэн эх хүү хоёрыг хагацуулав. Ногоон дара эх хөвүүнээ баруун мутраас нь барьж байгаад “Бас дахин үгүй болох болов уу гэхээс тавьж болохгүй байна” гээд дахин тэврэв. Тэр цагт Оюу бодсада эхээсээ алдуулж ядаад гучин хоёр лагшин төгссөн эрдэнэт цагаан шүдээ булга татаад гурван насны дүрээр хувилж эхийн юмчин цагаан хөхийг хөхөн суувай. 
Гурван сар болсоны хойно эхийн хөх дунд орж хүү ханав. Тэр цагт эх, хөвуүн хоёр тавилцав. “Эх хөвүүн хоёрын уйлаан дуунд Шигмүни бурхан ширээнээс шилжин догдолж гэнэв. Байсан шавь нар бүгд барагдашгүй уй гашуунд дарагдаж гэнэм. Очирваани бурханы дун бүрээний гурван үеийн хурал тасрав гэнэм. Одоо бид хоёр тэр алдсаа наманчилсугай” гэж таван зуун илжиг луусаар хэв хадаг ачиж ирээд арван найман хөлтэй алтан ширээн дээр бурхан бодсадва нарыг залаад, барьц барьж бармидыг гүйцэтгэв. Би оюу бодсадва юугаа эрж явахдаа олон амьтаныг үзэв. Жаргалтай амьтан, зовлонтой амьтанч олон байна. 
Гэвч зовлонтой амьтан илүү олон бололтой байна. Би тэр зовлонт амьтаныг зовлонгоос тонилгоё гэж санасан минь зөв буюу, буруу буюу” гэж айлтгав. Тэр бурхан бодсадва нар “Авай энэ санаа чинь зөв зөв сайхан 5 санаа байна” Бид илт туулсан бурхан авч амьтныг энэрч чадахгүй байна гэж зарлиг болоод, “Бид харин даган баясалцья” гэв. 
Төдий бодсада нар Ногоон дара эх, хөвүүн хоёрыг бас арван найман хөлтэй ширээн дээр залж, долоонтаа тойрч, гурвантаа мөргөөд, “Чам юугаа бид зовоосон учир бол зургаан зүйл хамаг амьтаны зовлонг үзтүгэй гэж чилээсэнд минь тэр бүлгээ” гэж хив хадгаар барьц барьж бармидыг гүйцээв Зургаан зүйл хамаг амьтаны эх болсон Ногоон дара эх, Оюу бодсадва хөвүүн юүгээ аваад замбутивийн арван найман харанхуй тамын амьтаныг зорьж ир тэрэгний замаар орж явтал хоёр замын уулзвар дээр нэгэн үхсэн өвгөн лам хэвтэхийг үзээд “Энэ 
эрдэнэт хүний биеэс яаж хагацсан хувраг буй” гээд үзвээс, арайхан үхсэнгүй амьд хөдөлж хэвтэхийг үзээд эрдэнэт дөрвөн мөчин дээрээ өргөж тавиад юмчин цагаан хөх юүгээ хөхүүлэн, гурван сар тэжээгээд цааш дагуулан явтал өвгөн ламын турсан нь их тул яван чадахгүйд эх хөвүүн хоёр ээлжлэн үүрэв. Мөрний мах барагдаж ясыг цайтал үүрч явтал өвгөн лам мөнх бусын дүрийг үзүүлэв. Түүний хүүрийг нэгэн их хурал сүм байхын дэргэд оршуулан тавиад цааш тамын оронд хүрээд, тамын дэргэд алтан гүрмүл зандан суврага босгон, тэр суварган дор эх хөвүүн хоёр даяаныг бясалган суув. Тэр тамын амьтан бурханы хутгийг олж байв. 
Тэр цагт огторгуйгаас алтан эмээл хазаартай навчин хар халзан морь ирээд, эх хөвүүн хоёрт хүлэг болж, тэр тамын амьтаныг зовлонгоос гарган тонилгов. Тэр цагт эрлэгийн түмэн яргачин эрлэг номун хаандаа ирээд “Бид там сахисаны тулд там юугаа дүүрэн болохул баярладаг. Хоосон болохул гомддог билээ. Одоо там хоосон болоход хүрэв” гэж айлтгасанд Эрлэг номон хаан зарлиг болов. “Тэр морийг барьж иртүгэй” гэв. 
Эрлэгийн түмэн яргачин тэр морийг барих гэж иртэл тэр морь ухаанаар мэдээд яргачны өмнөөс угтаж иртэл яргачин моринд өгүүлрүүн: “Бид чамайг барих гэж ирсэн бөлгөө” гэв. Тэр морь өгүүлрүүн: “Би тамд унах заяатай бөгөөс та нар эсхийвч унамуй. Тамд би унах заяагүй бол яажхийвч унахгүй биш үү” гэж хэлээд өөрөө баригдав. 
Тэр эрлэгүүд морийг аван одох цагт морь яргачдыг үс бүгдийн үзүүр дээрээ унуулж Эрлэг номон хаанд очив, Эрлэг номун хаан зарлиг болов. “Энэ морийг халуун тамд орхигтун” гэв. Түмэн яргачин морийг аваачаад халуунд тамд орхив.Тэр эрлэгүүд тамын өрхнөөс шагайж харан гэхүл, тэр тамын өрхнөөс алтан салаатай, мөнгөн навчтай, элдэв зүйлийн жимс ургаад сэрүүн сайхан булаг урсаад, хөх сайхан навч дэлгэрээд, тэр тамын зовлонт амьтан хун цэнгийн дуу мэт эгшиг дуурсган, сайн цагийн мянган бурханы оронд зорин шавь болон төрж байв. 
Яргачин нар хаандаа очоод “Тэр ямар жигтэй морь вэ, тун эс мэдэв” гзж морины аливаа учирыг дэлгэрэнгүй еэ айлтгаваас, эрлэг номон хаан бас “Хүйтэн тамд орхи” гэв. Хүйтэн тамд орхиод мөн тамын өрхөөр харвал бас урьдах тамын ёсоор тамын амьтан тонилж байв. Эрлэгийн яргачид хаандаа ирж айлтгав. Хаан “Тэр морийг гурван давхар ширмэн байшинд есөн давхар төмөр ногтоор ногтолж, есөн давхар төмөр чөдрөөр чөдөрлөж орхиггун” гэв. Яргачин нар тэр морийг харанхуй хар байшинд орхиод орон орондоо тарав. 
Тэр морь ширмэн байшинг дэлбэ дайрч гараад Ногоон дара эх, хөвүүн хоёрт очиж “Урьд хоёр замын уулзвар дээр хэвтсэн өвгөн лам би бөлгөө. Мөрний мах барагдаж, ясыг цайтал өргөсний ачийг хариулж чадав уу, эс чадав уу, эс мэдзв. Дээд Гандан тэнгэрийн ганц охин, таван ухаанд мэргэжсан, тансаг зандан дагиныг Оюу бодсадвагын хатан болгож өгөөд, юмчин цагаан мээмний сүүний ачийг хариулья гээд огторгуйд нисэн одов.” Тэр цагт түмэн яргачин ширмэн байшинд ирж морийг үзвээс үгүй ажгуу. 
Бас эрлэг хаанаас элч ирээд, тэр яргачдыг “Морио авч ирэхтүн” хэмээвээс айлтгах үгээ олж ядан гурван хоног тамын амсар дээр хэвтэв. Эрлэг хаан эрхгүй бараалах гэсний тул түмэн яргачин хаанд ирж, “Бид тэр морийг тун эс мэдэв, харанхуй ширмэн байшингаас үгүй болж байнам” хэмээн айлтгасанд хаан мишээгээд тэр морь бус Шигмүни бурхан буюу” хэмээж Тэр Ногоон дара эх, хөвүүн хоёрыг энд залж ирэгтүн” хэмээвээс Ногоон дара эх, хөвүүн хоёрт элч очиж Эрлэг хааны зарлигийг айлтгаваас “Бид эх, хөвүүн хоёр тамын амьтаны тусын тулд даяаныг бясалгаж суумуй. 
Даяаны үндсийг төгсгөөд очиж бараалхая” гэв. Тэр элч харив. Төдийхөн Ногоон дарь эх, хөвүүн хоёулаа Эрлэг хаанд очвоос хаан тэдний өмнөөс үнэртэн шатааж угтаад алтан шар ширээд дээр залж, эргэл мөргөл хийж байгаад ийн айлтгаруун: “Ногоон дара эхийн адистэд нь ер хэдий чинээ болов” гэж айлтгаваас Ногоон дарь эх, “Хай эс мэдэв. Эрт урьд цагт Шигмүни бурхан зарлиг болдог билээ. Ногоон дара эхийн туужийг дуудаж судар номыг уншваас гурван муу заяанд ер үл унах гэж байдаг билээ” гэв. Түүний хойно эрлэг хаан “Тэр үнэн болохул мянган галав нөгчөөгүй цагт би буян хилэнц хоёрыг ялгасаар байна. Мянган галав нөгчсөний хойно би таны шавь болон төрөх ерөөлийг тавья” хэмээв. 
Түүнээс мянган галав нөгчөөгуй цагт Ногоон дара эх амьтаныг тонилгож байх, Эрлэг хаан буян хилэнц хоёрыг ялгаж байх учир тэр бөлгөө. Тэр цагт бурхан бодсадва нарын айлдсан нь: “Ногоон дара эхийн хөвүүн Оюу бодсадва ертенцийн хаан болж төрийг барих цагт гандан тэнгэрийн ганц хүүхэн таван ухаанд мэргэжсан тансаг Зандан дагиныг хатан болгож сууваас орчлонгийн хүн амьтан үхэх зовлонгүй, 
үгүйрэх гарзгүй, энх жаргаж, мөнх наслах болно” гэж айлдсан бөлгөө. Тэр ёсоор найман эрдэм бүрдсэн, навчин хар морь хан тэнгэрийн оронд халин нисч явтал гандан тэнгэрийн ганц хүүхэн таван ухаанд мэргэжсэн тансаг Зандан дагина амьтаны тусыг сэтгэж ариун оронд зугаалан явж байгаад тэр морийг үзэж зарлиг болов. Гурван ухаан мэргэжсэн, Гуа сэцэн дагина минь, энэ юун сайхан үзэсгэлэнтэй морь вэ. Үүнийг надад барьж авчир. 
Би унаж сорьж үзье” гэв. “Таван ухаанд мэргэжсэн тансаг Зандан дагиныг минь, уужим сайхан цээжиндээ учрыг хянан бодоорой, утгыг шинжлэн. мэдээрэй, унах адгуус биш бололтой, урхи сахиулсан мөн бололтой” хэмээсэнд таван ухаанд мэргэжсэн тансаг зандан дагины таалал сэтгэлд нийцсэн тул, “Найман эрдэм бүрдсэн, навчин хар морийг над барьж ир” гэв. Гурван ухаанд мэргэжсэн Гуа сэцэн дагина өвсний үзүүрт туурайгаа хүргэлгүй, өндөр ууланд сүүдрээ хүргэлгүй, өөд сөөргөө хатиран яваа найман эрдэм бүрдсэн, навчин хар моринд алтан уургыг сунгаж, мөнгөн хуйваар оосорлож барьж авав. 
Таван ухаанд мэргэжсэн тансаг Зандан дагина найман эрдэм бүрдсэн навчин хар морийг хөлөглөөд, тавтай сайхан гүйдлээр нь таван бээрийг өнгөрөөд, уужим сайхан гүйдлээр арван бээрийг өнгөртөл Сүмбэр уулын хөндийгөөр ороогоод, Сүн далайн хөвөөргөөр тойроод, хүүе гэхийн завгүй хүний ертөнцөд хүрч, за гэхийн завгүй замбутивд ирж буув. 
Гурван ухаанд мэргэжсэн Гуа сэцэн дагина Гандан тэнгэр эцэг нь, Галбир хатан эхэд нь, Нармай тэнгэр ахад нь, наян түмэн дагинасад нь яаралтай мэдээг зарлаад явж нэхэж ирэв: “Таван ухаанд мэргэжсэн тансаг Зандан дагина минь, Гандан тэнгэр эцгээ гасланд нэрвэгдүүлж, Галбир хатан эхээ зовлонд живүүлж, Нармай тэнгэр ахаа энэлэнд дарагдуулж, наян түмэн дагинасаа өнчин болгож орхив уу. Өнөр олноо орхиод, өнчин ганцаар юунд одов” гэж дуудсанд “Гурван ухаанд мэргэжсэн Гуа сэцэн дагина минь, уужим сайхан цээжиндээ учрыг хянан бодоорой, утгыг шинжлэн мэдээрэй. 
Ногоон дара эхийн хөвүүн, Оюу бодсадагийн хатан болбол орчлонгийн амьтан үхэх зовлонгүй, үгүйрэх гарзгүй, энх жаргаж, мөнх наслах болно хэмээсэн буцааж болохгүй, бурханы зарлигийг дагаж явна, Хаан эцэг, хатан эх, хамаг улсад минь хариу учрыг айлтга” хэмээсэнд тэнгэрийн орны улс бүгдээр тэнцэшгүй ихээр гашуудан уйлав. Ногоон дара эхийн хөвуүн Оюу бодсада таван ухаанд мэргэжсэн 
Тансаг Зандан дагина хоёул сэтгэл нийлэлцэж, Ногоон дара эхийн хамтаар бурхан бодсадагийн зарлигаар Будлан уулын дэргэд алтан ордыг барьж, мөнгөн суваргыг байгуулаад, амар жаргалангаар ажаарахын цагт, орчлонгийн хамаг амьтан ү.х.э.х зовлонгүй, үгүйрэх гарзгүй, энх жаргаж, мөнх наслан суув 
Гэтэл тэр манай хөдөөний халиурсан хөмсөгтэй булчин шөрмөс болсон нүд хөмсөг шүд нь гялалздаг залуучуудруу гадаадын хэдэн мянган эмэгтэйчүүл шуураад байна шүү дээ. Одоо цагт наад эрдэм боловсролтой чинь хэнд ч хамаагүй болсон үе. Эр хүн эр хүн шиг байх ёстой. Соёлтой байх нь чухал эмэгтэй хүнтэй хэрхэн харьцаж байна, эмэгтэй хүнрүү хараал хэлж байна уу эсэх, унахад нь түшээд босгохнуу энэ бүгдээс соёл харагддаг.Булчин шөрмөстэй гоё биетэй залуу эмэгтэй хүнрүү харааж байвал тэр хэнд ч хамаагүй. Хоёр үг солиод л тараа таниулна. Арай арай гээд эмэгтэйчүүд түүнийг харах ч үгүй. Хөмсөг ярилаа, нүд ярилаа, шүд ярилаа, зан чанар ярилаа одоо эрчүүд минь та нэг зүйлийг тунгааж байгаа байх.Биеэ хөгжүүл дасгал хий наад том гэдсээ байхгүй болго. Эмэгтэй хүнтэй зөв харьц. Энэ бүгдийг бий болговол чамайг булаалцалдаад л авна. Аа харин чадахгүй бол чамайг хэн ч авахгүй. 
Би сэтгэлзүйч хүн болохоор арай хэтрүүлэгтэй ярьж байж магадгүй ингэхгүй л бол хүний сэтгэлд хүрдэггүй ой тойнд нь ордоггүй юм. Миний яриа таалагдахгүй байгаа бол яг одоо наад сувгаа соль гэж хэлье. За дараагийн ярих зүйлээ ярья. Эрэгтэй хүнийг яагаад цэрэгт явуулдаг юм. Эмэгтэй хүний сэтгэлийг зуун хувь эзэмдүүлэхийн тулд шдэ эх орноо хамгаалахын тулд биш одоо яг хөлний талаар ярина. Эрэгтэй хүн чанга чанга дэвсэлгээтэй, хөлний эд эс бүр газарт хүрсэн байх ёстой. Алхаж байна аа гэдэг бол хатуужил тэвчээр шаардагдах учир зөв алхадаг эр хүн их тэвчээртэй байна гэсэн үг. Одоо үеийн залуус цэрэгт явдаггүй болсон шд. Алхаа гишгээний хувьд бол ийм байх ёстой өөртөө итгэлтэй, итгэл төгс, дээгүүр харцтай, хөндөлссөн бүрийг гишгэхээр. Одоо үеийн залуус ихэнх нь 
духаараа хараад газарт гишгэсэн үгүй нь мэдэгдэхээргүй яг л нэг би л бид л хайраар дутагдаад байна гэж байгаа мэт. Бүр нэг заваан нарийхан өмд өмсөөд л бөхөн бөхөн гээд алхаад л х.у.л.г..ай хийх гэж байгаа юм шиг шиншилээд л хөлийг нь хугалаад хаячихмаар. Одоо үеийн залуус ихэнх нь духаараа хараад газарт гишгэсэн үгүй нь мэдэгдэхээргүй яг л нэг би л бид л хайраар дутагдаад байна гэж байгаа мэт. Бүр нэг заваан нарийхан өмд өмсөөд л бөхөн бөхөн гээд алхаад л х.у.л.г..ай хийх гэж байгаа юм шиг шиншилээд л хөлийг нь хугалаад хаячихмаар.Муухай зүйл нь гоё болчихсон цаг шдэ. Гоомоо моомоо ч гэх шиг ижил хүйстэн ч гэх шиг. Хоёр эмэгтэй хүн хоёр эмэгтэй хүн хоорондоо бэлгийн харьцаанд орно ч гэх шиг. Эрэгтэй хүний үрийн шингэн эмэгтэй хүний үрийн шингэн л хоорондоо төгс хослоно. Тэрнээс биш эмэгтэй хүнийх эмэгтэй хүнийхтэйгээ төсөөлөмгүй юм. Заваарсан хогнууд.Хүүхэд яагаад х.у.л.г.а..й хийдэг гээч олон эмтэй нөхцөж явсан аав олон эртэй хавьцаж байсан эм л тийм л болгодог. Тэгээд хүүхдийг х.у.л.г.а.й…ч 
энэ тэр гээд хангинаад хуцаад цаанаа бол өөрснөө буруутай шдэ. Тийм болохоор яг нэг гэр бүлийн жишээн дээр бөөнөөрөө ухамсарлаад авмаар байна. Би та нарт сэтгэлзүйч хүнийхээ хувьд мэддэг чаддаг бүхнээ зааж өгнө та нар минь харин битгий салж сарниарай гэж хэлэхийг хүсмээр байна. Радиог минь үзээд мянга таван зуун хүн бие биенээ олсон. Тэд нар минь олон олон хүүхэд төрүүлж өнөр өтгөн болоорой хэмээн байнга хүсэж явдаг. Ингээд өөрснийх нь төлөө хүн хичээгээд байхад мангар эргүү мал хоцрогдсон гээд намайг доромжлоод байдаг. 
Сунгалт сайн хийсэн үе, булчингууд нь хүний биеийн эрүүл байх үндэс бөгөөд гэмтэл бэртэл ховор авч, гэмтэл авсан тохиолдолд хурдан эдгэрдэг. 3. Булчингийн ачааллыг багасгана. Сунгалтын дасгалыг байнга хийх нь булчингийн ачааллыг сулруулж шөрмөс татах, булчин зангирах зэрэг хэт ачааллаас үүсэх хүндрэлээс сэргийлнэ. 4. Биеийн идэвхи, эрч хүч нэмэгдэнэ. Дасгал хөдөлгөөн, сунгалтыг сайн хийснээр та өөрийн биеийг илүү сайн танин мэдэж, өмнө нь мэдэрдэггүй байсан булчингаа удирдаж чаддаг болж, чаддаггүй байсан хөдөлгөөнөө төвөггүйхэн 
хийдэг болно. Биеийн эрч хүч нэмэгдэж дасгал хөдөлгөөнд улам дуртай болж байгаагаа мэдрэх хамгийн таатай. 5. Холестролыг бууруулна. Сунгалт хөдөлгөөн, иогийн дасгал зэрэг нь цусан дахь муу холестролын түвшинг бууруулдаг болохыг судалгаагаар тогтоосон байдаг. Мэдээж ийм үр дүнд зөв хооллолттой хослуулан хүрэх нь ойлгомжтой. Эрүүл зөв хооллолт, дасгал хөдөлгөөний хослол нь холестролын хэмжээг багасган цусны эргэлтийн нийт системийг дэмжиж, өвчлөл, хөгшрөлөөс сэргийлнэ. 
Энэ нь төрийн захиргааны албан тушаалтанд хамааралтай гэсэн. Гэтэл энэ нь төрийн үйлчилгээний ажилтан, багш нарт үйлчилж байгаа тул энэ тогтоолыг дэмжихгүй байна. Цар тахалтай холбогдуулан өргөн хэрэглээний барааны үнэ нэмэгдэж, иргэдийн худалдан авах чадвар буурч байна. Тиймээс Засгийн газар шатахуун, өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлттэй холбоотой цалин, тэтгэврийг нэмэх шаардлагатай байна” гэлээ. 
Г.Өнөрбаяр: Таван жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоосноор нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэж байна. Өчигдөр тус хуулийн төслийг НББ-ны байнгын хороо хэлэлцээд хэлэлцэхийг дэмжсэн билээ. Хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж нарын гишүүд өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард өргөн барьсан юм. Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбоотойгоор гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа.УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар: Энэ асуудлыг шийдсэнээр 
хэдэн төгрөгийн зардал гарах вэ. Иргэдийн санал хүсэлтийг авсан уу. Нэмэлт зардлуудаа хасаад тэтгэврээ нэмэгдүүлэх шаардлага байна. Энэ тал дээр байнгын хороо ямар байр суурьтай байна вэ.ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: Манай яамнаас Нийгмийн даатгалын багц хуулийн төслийг өргөн барьсан. Хуулийн төсөлд таны ярьсан зүйлийг бүгдийг нь тусгаж оруулсан. Жилд 30 мянга орчим хүн тэтгэвэр тогтоолгож байгаа. Үүний 70 орчим хувь нь тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэврээ тогтоолгодог. Үлдэж байгаа хүмүүсийн цөөн хувь дээр энэ дараалсан таван жил гэдэг асуудал яригдана 
УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: Долоон жилийн хугацаанд хүмүүс ажлаа сольдог, завсарддаг асуудал байдаг. Тиймээс долоон жилийн дунджаар тэтгэвэр тогтоолгох нь иргэдэд маш их хохиролтой. 2022 оны төсөв дээр 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө шаардагдана.УИХ-ын гишүүн Г.Амартүвшин: Засгийн газрын өргөн барьсан хуультайгаа хамт хэлэлцээд явж болдоггүй юм уу. Сүүлийн таван жил өндөр цалин авсан хүмүүс илүү хожоод, бусад ахмадуудад ямар ч ялгаагүй юм биш үү. Энэ хуулийг баталснаар ямар хэмжээний санхүүжилт шаардлагатай вэ. 
2022 оны төсвөө баталчихсан. Санхүүжилтээ яаж шийдэх юм бэ?УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: МАН-ын бүлэг энэ хуулийг хэлэлцэхийг дэмжчихээд багц хуультай хамт хэлэлцье гэдэг санал тавьсан. Гэхдээ энэ хууль бол ирээдүйд тэтгэвэрт гарах хүмүүсийн тэтгэврийг тогтоохдоо таван жилээр тооцно гэж байгаа. Эрт тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийн асуудал тусдаа асуудал. Энэ хуулийг баталбал бид олон ахмадынхаа тэтгэврийг 500 мянга болгох боломж бүрдэх юм. 
УИХ-ын гишүүн Б.Чойжилсүрэн: 2016-2021 онуудад улсын төсвөөс тэтгэврийн санд хэдэн төгрөг шилжүүлсэн бэ. НДШ-ийг 20-иос 25 хувь болгох, тэтгэврийн дунджийг 7 жилээр тооцох гэдэг асуудлыг би Сангийн сайд байхдаа батлуулж байсан. Тэтгэврийн санд ямар хэмжээний нэмэлт дарамт ирэх вэ?Тэтгэврийн сангийн орлого зарлага улсын нэгдсэн төсөвт тооцогдож явдаг. 
Ирэх оныхоо төсвийг баталчихсан. Жил бүхэн 120 орчим тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэнэ. Ингэснээр НДС-д жил бүхэн улсын төсвөөс 800 орчим тэрбум төгрөгийн татаас өгнө. Ард түмэнд таалагдаж гоё юм ярьж болно. Гэхдээ байгаа юмаа тараадаг, хуримтлуулдаг юмгүй байх нь зөв үү.УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж: 2021 онд 35 мянган тэтгэвэрт гарсан. Үүний 70 хувь нь хувь тэнцүүлсэн болон бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээгээр тэтгэвэр тогтоолгосон. Жилд дөрөвхөн тэрбум төгрөг хэмнэхийн төлөө ахмадуудынхаа эрх ашгийг хохироох ёсгүй байсан юм. Энэ шийдвэр төрд иргэдийн итгэх итгэлийг алдагдуулсан. 
ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр: 2016 онд улсын төсвөөс 494, 2017 онд 570.3, 2018 онд 609.8, 2019 онд 605.5, 2020 онд 400, 2021 онд 603.5 тэрбум төгрөгийг НДС-д татаас болгож өгч байгаа. 2022 онд улсын төсвөөс 459.8 тэрбум төгрөг өгнө. Долоон жилийг таван жил болгосноор тэтгэвэр огцом нэмэгдэх юм шиг буруу ойлголт өгч болохгүй. Нэг хүний тэтгэвэр 15 мянган төгрөгөөр нэмэгдэнэ. 
Их Богд уул 4. БУЛГАН АЙМАГ Хөгнө тарна байгалийн цогцолборт газар Уран тогоо уул Шивээт улааны цогцолбор Хар бухын балгас Чин толгойн балгас Бий булгын балгас Могойн шинэ ус 5. ГОВЬ – АЛТАЙ АЙМАГ Ээж хайрхан уул Бурхан буудай уул Сутай хайрхан уул Цагаан голын хадны зураг Монгол элс Хасагт хайрхан уул Аж Богдын нуруу Эрээн нуур Шаахар толгой 6. ГОВЬСҮМБЭР АЙМАГ Чойрын Богд уул Зүүн жанжин Чойрын хийдийн туурь Цагаан дарь эх Дагвасүндэл бурхан Хүүхдийн овоо Дугар мээрэнгийн хөшөө Цоорхойн рашаан 7. ДАРХАН – УУЛ АЙМАГ Тахилгат их дархан уул Дурлалын мод Шарын голын зосон зураг Буурал уулын булш Дүрс нарс Лам Дондовын рашаан Хүйтний голын хадны бичээс 8. ДОРНОГОВЬ АЙМАГ Хамрын хийдийн цогцолбор Цагаан дарь эх Сүйхэнт, Өлгий хийд Цонжийн чулуу 
Бүрдэнэ булаг, Мөнхийн ам Эргэлийн зоо Нүдэнгийн хонхор 9. ДОРНОД АЙМАГ Чингисийн хэрмэн цав Хэрлэн Барс хотын туурь, цамхаг Буйр нуур Хайлангийн хадны хүн дүрст чулуу, дөрвөлжин булш Их бурхант чулуун бурханы цогцолбор Шонх таван толгойн хүн чулуун хөшөө Хамар даваа дээрх ялалтын хөшөө Халх гол Вангийн цагаан уул 10. ДУНДГОВЬ АЙМАГ Их газрын чулуу Дэл уул Бага газрын чулуу Онгийн хийдийн туурь Морин хуур Өөш манхан Дэлгэрхангай уул 11. ЗАВХАН АЙМАГ Отгонтэнгэр хайрхан Хар нуур Загастайн давааны хүн чулуу Бор хярын элсэн манхан, Мухартын гол Тэсийн гол Нисэхийн шугуй Их хайрхан уул Дааган дэлийн буган чулуун хөшөө Идэр голын буган хөшөөт дурсгал Сангийн хэрмийн туурь 12. ОРХОН АЙМАГ Зэргэлээ Айргийн гозгорын Хүннүгийн бүлэг дурсгалт 
газар Бөөрөнхий сайр хэмээх байгалийн тогтоц газар 13. ӨВӨРХАНГАЙ АЙМАГ Арц богд Хужиртын рашаан Монгол түмний морины их шүтээн Хархорум хот Эрдэнэ зуу хийд Тэвш уул Төвхөн хийд 14. ӨМНӨГОВЬ АЙМАГ Говь гурван сайхан Баянзаг Нэмэгт, Хэрмэн цав Галбын говь Ноён богд, Толь хад Алгуй улаан цав Хонгорын элс Сангийн далай Галбын гурван хийд 15. ХОВД АЙМАГ Сэнхэрийн агуй Хар-Ус нуур Мөнххайрхан уул Баянзүрхийн буган хөшөө Төрийн тахилгат Алтан Хөхий уул Харуул овоо Ямаан усны хадны сүг зураг Цамбагарав уулын байгалийн цогцолборт газар Ишгэн толгойн хадны зураг 16. УВС АЙМАГ Увс нуур Хяргас нуур, хэцүү хад Алтан элсний дархан цаазат газар Хан хөхий уулс Чандмань уулын дурсгал Гоожуурын хүрхрээ Мөнгөт цахир уул Дэглий цагаан уул Зураагийн улаан хадны зураг 17. ХӨВСГӨЛ АЙМАГ Соёны бүс нутаг Хөвсгөл нуур Даян дээрхийн агуй Уушгийн өврийн буган хөшөө Улаан 
толгойн буган хөшөө Дархадын 13 овоо Цаатны нутаг 18. СЭЛЭНГЭ АЙМАГ Амарбаясгалан хийд Соронзон хад Хувьсгалын өлгий Алтанбулаг Халуун рашаан Тужийн нарс Дуут хад Сайханы хөтөл 19. СҮХБААТАР АЙМАГ Алтан овоо Шилийн богд Монголын хүн чулууд Таван толгойн археологийн цогцолбор Ганга нуур, Оргихын булаг Хунгийн чуулган Егүзэрийн хийд 20. ХЭНТИЙ АЙМАГ Бурхан Халдун уул Балдан Бэрээвэн хийд Чингисийн гэрэлт хөшөө Дэлүүн болдог Хар зүрхний хөх нуур Хэрлэнгийн хөдөө арал Өглөгчийн хэрэм Рашаан хад Дуурлиг 
нарсны Хүннүгийн булш 21. ТӨВ АЙМАГ Манзушир хийдийн туурь Хустайн байгалийн цогцолборт газар Гүнжийн сүм Зоргол хайрхан уул Чингис хааны морьт хөшөө Тоньюукукын гэрэлт хөшөөний бичээс, цогцолбор дурсгал Цогт хунтайжийн дуутын хадны бичээс 
Мөнгө бол амьдралын зорилго биш, харин зорилгод хүрэх хэрэгсэл юм. Мөнгийг байгаагаар нь хэрэглэдэггүй, харин та түүнийг ашиглан хэрэгцээтэй зүйлээ худалдаж авдаг. Энэ нь нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн үнэ цэнэтэй зүйлийг өөр нэг үнэ цэнэтэй зүйлээр солих боломжийг олгоно. Мөнгө нь зөөвөрлөхөд хялбар, тогтмол үнэ цэнэтэй, дахин ашиглах боломжтой, мөнгөн тэмдэгтийг хэдэн онд гүйлгээнд гаргаснаас үл хамааран ижил худалдан авах чадвартай, нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн байх ёстой. Мөнгийг хүн өөрийн хичээл зүтгэл, уйгагүй хөдөлмөр, бүтээлч ажлын үр дүнд цалин хөлс, шагнал, төлбөр хэлбэрээр олохоос гадна хөрөнгө оруулалтаас ногдол ашиг, хүү хэлбэрээр олдог. Жишээ нь: Хадгаламжийн хүү, хувьцааны ногдол ашиг гэх мэт.
Мөнгийг янз бүрийн зорилгоор хэрэглэж болно. Тухайлбал, мөнгийг бусдад зээлдүүлэх, бусдаас зээлэх, төлбөр тооцоо хийх, хувьцаа бонд гэх мэт үнэт цаас болон үл хөдлөх хөрөнгө худалдаж авах гэх зэрэг маш олон янзаар ашиглаж болно. Орлого, түүнийг бүрдүүлэх боломж нөөц Та аль болох зарцуулснаасаа илүүг олох эсвэл олсноосоо багыг зарцуулах хэрэгтэй. Ингэснээр хуримтлал үүсгэх боломжтой. Орлого нь бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж нийлүүлэх, үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагаанаас тухайн хугацаанд бий болсон мөнгөн хөрөнгө юм. Өөрөөр хэлбэл, хийж гүйцэтгэсэн ажлынхаа төлөө авч буй мөнгөний хэмжээ юм. Орлого нь биеийн болон оюуны хөдөлмөрийн үр дүнд бий болдог. Хувь хүн өөрт байгаа мөнгөө хадгалуулах эсвэл хөрөнгө оруулах шийдвэр гаргасны үр дүнд орлого олох боломж бүрддэг. МӨНГӨӨ ХЭРХЭН УДИРДАХ ВЭ? номоос хуулбарлав. 
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
ба эндээс 10 хар нүгэл үүддэг, хэрэв тэвчиж чадвал бид бүгдээрээ бурхан. Бүх ном судар, шашин шүтлэг энэ тавыг тал бүрээс нь тайлбарладаг байна. Хүн энэ яваа насандаа зөв сайхан сэтгэлтэй явбал хойд насандаа мөн тийм байна. Хүн өөрөө өөртөө аврал болохоос өөр хүнээс хамаарахгүй гэсэн үг. Таван хорыг эмчлэх шинжлэх ухаан, багаж техник, эм тариа, эмчилгээ гэж байхгүй. Хүн өөрөө сэтгэлээ зөв танин барьж байж өөрийгөө эмчлэнэ. Өөрөөр хэлбэл хүн өөрөө л бодож, бясалгаж, мэрийх хэрэгтэй. Эмийн сударт хамаг өвчин энэ тавын эхний гурваас гаралтай гэж үздэг. Хүний мөн чанар бол бие, сэтгэл хоёрын нийлбэр юм. Бие нь гадаад үзэмж. Хүнийг сайхан байлгадаг нь сэтгэл. Сэтгэл хүнийг ариун болгодог. Сэтгэлээ хяна. Сэтгэл давчуу бол бүх юм давчуу байна. Хойд насанд ч тийм. Тэгэхээр сэтгэлээ уужуу байлгах нэн чухал. 
Сэтгэлийг судлах нь нэг хоёр өдрийн төдий юм биш байнгын юм. Би өнөөдөр хүнд ямар сэтгэл төрүүлчихэв, тэр хүн надад ямар сэтгэл төрүүлэв гэдгийг байнга бодох нь зөв. Хүнд сайхан сэтгэл төрүүлсэн бол насан туршдаа сайнаар дурсагдаж, муу сэтгэл төрүүлсэн бол муугаар бодогдоно. Хүнд муу сэтгэл төрүүлчихээд уулзаж цайруулж чадахгүй өнгөрчихвөл их нүгэл хураана. Хүн бие, хэл, сэтгэл гурваараа буян хураана. Биеэрээ зөв юм хийх, сэтгэлээрээ зөв юм бодох, 
хэлээрээ зөв юм хэлэх нь буян гэсэн үг. Сайхан юм хэлж явдаг хүний ажил өөдрөг, бараан юм ярьж явдаг хүний ажил уруугаа байдаг. Сэтгэл чинь сүнс юм. Сүнсэнд ямар юм хэлнэм, тийм л энерги хуримтлагдана. Зөв энерги хуримтлуулах уу, буруу энерги хуримтлуулах уу гэдгийг та өөрөө л шийднэ. Өнөөдөр хэн нэгэнд гомдчихоод битгий уурлаарай. Уургүй хүн амжилтад хүрнэ, өвчин тусавч амархан эдгэрнэ. Хүн ер нь нас, эд хөрөнгө, эрдэм гурвын төлөө амьдардаг гэдэг. Эрдмийг эхэлж сурвал нас, алдар нэр, эд хөрөнгө аяндаа хүнийг дагана. Сургааль ном 
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
“Манайх долоон үе дамжсан бүргэдчин удамтай айл. Бүргэдийг гаршуулах, бүргэдээр ан хийх зэргийг багаасаа харж өссөн болохоор би бас аавыгаа дагаад бүргэдчин болсон. Энэ удмаа таслахгүй байх юм сан гэж боддог. Бүргэд бол жин ихтэй. Бас сүрдмээр амьтан. Гэхдээ би түүнээс огтхон ч айдаггүй. Харин маш их хайрлаж, тэжээдэг. Миний бүргэд одоо хоёр настай” гэлээ. Е.Дамысбекийг бүргэдчин болоход нөлөөлсөн хүмүүсийн нэг бол түүний авга ах С.Женисбек юм. Тэрбээр Монголын баруун хязгаарт, Алтайн уулсын бэлээр нутагтай казах үндэстний соёл уламжлалын нэгээхэн гайхамшгийг дэлхийд таниулж, оролцсон тэмцээн болгоныхоо түрүүг авдаг, 
гадаадын олон ч гэрэл зурагчдын хараанд өртсөн сум орныхоо нэрийг өндөрт гаргаж байгаа залуу бүргэдчдийн нэг яах аргагүй мөн. С.Женисбек 17 жил бүргэдээр ан хийж байгаа бөгөөд Бүргэдийн баяр сүүлийн 11 жил тасралтгүй оролцож байгаа гэдгээ тодотгов. “Ган дайчин” гэсэн утгатай нэр нь хүртэл түүнийг тодотгох мэт. Гарамгай адуучин, тулам булаацалдах гадаад болон дотоодын тэмцээний олон удаагийн аварга С.Женисбек Дубайд үзэсгэлэнгийн арга хэмжээний үеэр ур чадвар, ид хаваа гайхуулж байсан удаатай. Баян-Өлгий аймгийн Сагсай сумын уугуул С.Женисбек, Е.Дамысбек нар казахын ард түмний уламжлал 
болсон бүргэдээр ан хийх урлагийг долоон үеэрээ гарамгай эзэмшсэн. Энэ өв соёлоо цаашид ч өөрийн хүүхдүүддээ өвлүүлэн уламжлуулах болно гэдгийг тэд онцолж байв. Битүү хатгамлаар гоёсон өмдөн дээр цоохор алаг хүрэм агссан хоёр бүргэдчин тэргүүн дээрээ дулаахан үнэгэн малгай тавьжээ. Харин тэдний баруун гарын шуун дээр нь бүргэд тайван сууна. “Өнөөдөр бүргэдийн ан агнах чадварыг ангийн чихмэл буюу туламд буулган шалгах тэмцээнд манай бүргэдүүд маш сайн байлаа. Энэ жилийн баярт амжилттай оролцоно гэдэгт найдаж байна” хэмээн ах дүү С.Женисбек, Е.Дамысбек нар хөөрөлдөөн тэмцээнээ цааш үргэлжлүүлэхээр явлаа. 
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
МҮЭХ: ИРГЭДИЙН ЦАЛИН, ТЭТГЭВРИЙГ ЯАРАЛТАЙ НЭМЭГДҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ Дэмжиж байвал 1 гэж бичээд ШЕЙР!!! МҮЭХ-ноос Засгийн газрын тогтоолтой холбоотойгоор үйлдвэрчний эвлэлийн холбоод мэдээлэл хийлээ.МҮЭ-ийн Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга М.НЯМДАВАА: “Төсөв зардлыг хэмнэх, орон тооны давхардлыг арилгах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэхгүй байх Засгийн газрын тогтоол гарсан. 
суралцаж буй юм. -Монголд сэтгүүлчээр ажилладаг байсан. Гэнэт л Япон орныг зориод, тэндээ онцлогтой хүүхдүүдийн багш болсон юм билээ. Эндээс яриагаа эхэлье. -Арван жилийн сурагч байхдаа “Олон Улсын Хүүхдийн Найрамдал” зусланд амардаг байлаа. Тухайн үед багш нарыгаа хараад хүүхэдтэй ажиллах их гоё гэгээлэг санагдана. Тэгээд тэдэнтэйгээ адилхан багш болох юм сан гэж нууцхан боддог байв. Эндээс л багш болох хүсэл тээж эхэлсэн. Гэхдээ Шинэ Монгол ахлах сургуулиа төгсөөд, Токиогийн их сургуульд сэтгүүлч мэргэжлээр суралцах шалгалтад тэнцсэн. Суралцаж байхдаа туслах мэргэжлээр харилцаа гэх мэргэжлийг эзэмшиж, боломж олдвол хүүхдийн боловсролтой холбоотой хичээлүүдийг сонгон судалж байсан. Энэ сургуульдаа дөрвөн жил 
тэтгэлгээр суралцаж төгсөөд Монгол руугаа буцсан юм. skip-share 2017 оны гуравдугаар сарын 16-ны өдөр Япон руу нисэж очоод, маргааш нь шууд ажилдаа орсон. Ингэж л би онцгой хүүхдийн ертөнцөд хөл тавьсан. Японд сургуулиа төгсөхийн үед би өөрийн багын мөрөөдөл болон ирээдүйд хүүхдийн төлөө сан байгуулаад тэдний төлөө ажиллах хүсэлтэй талаараа нэгэн япон хүнд ярьж байсан юм. Тэгтэл манайх “Зан төрх, танин мэдэхүйн бэрхшээлтэй хүүхдийг хөгжүүлэх төвтэй, чи цагийн ажилтнаар орох уу” 
гэдэг саналыг анх тавьсан. Гэвч би өөрөө туршлагагүй тул цаг нь болоогүй гэж бодоод татгалзсан. Монголдоо буцаж очоод www.ikon.mn мэдээллийн сайтад сэтгүүлчээр ажиллаж байтал нөгөө захирал маань “Чиний хүүхдийн төлөө ажиллах зорилго хэвээрээ юу” гээд дахин санал тавьсан. Энэ саналыг сарын хугацаанд бодож үзээд гэрийнхэнтэйгээ ч зөвлөлдөхгүй зөвшөөрчихсөн. Ингээд хайртай ажил, дурлаж сонгосон сэтгүүлч мэргэжлээ орхиод визээ хөөцөлдлөө. Ажлын виз мэдүүлээд долоон сар өнгөрсөн. “Хариу гараагүй байна” гээд л хүлээгээд, таарсан хүмүүс “Хүүш ээ, чи яваагүй юм уу” гээд л. Ингээд дараа оны хоёрдугаар сард визийн хариу гараад 2017 оны гуравдугаар сарын 16-ны өдөр Япон руу нисэж очоод, маргааш нь шууд ажилдаа орсон. Ингэж л би онцгой хүүхдийн ертөнцөд хөл тавьсан юм даа. НИЙГЭМШИХ БОЛОН ХАРИЛЦААНЫ ЭМГЭГТЭЙ ХҮҮХДҮҮДТЭЙ ИЛҮҮ АЖИЛЛАСАН -Онцгой хүүхдүүдтэй өнгөрүүлсэн ажлын анхны өдөр ямар байв? 
-Эхний долоо хоног хүмүүс хэрхэн ажиллаж буйг харж, танилцсан. Үүнээс хойш өөрөө бие даагаад “багш” гэж дуудагдаж, онцгой хүүхэдтэй нүүр тулж ажиллаж эхэлсэн. Хэлний бэрхшээл гарна. Үүн дээр нэмээд юуг, яаж заах вэ гэдэг асуудал тулгарч байлаа. Хөдөлгөөн дээр суурилж хүүхдийг хөгжүүлэх төв учраас хэлээ бодно, хөдөлгөөнөө бодно, хүүхдийн онцлогоо бодно. skip-share Энэ хүүхдүүд яагаад хэлд ороогүй юм бол, ер нь хэл яриаг нь хөгжүүлэхэд ямар мэргэжил тусалдаг юм бол гээд л их боддог байлаа. Манай төвд 0-18 настай хүүхдүүд цэцэрлэг, сургуульдаа явахаас өмнө болон тарсныхаа дараа ч хөдөлгөөний хичээлд хамрагдаж болдог. Гэхдээ дан хөдөлгөөн заахгүй. Тэднийг бие даалгах, нийгэмшүүлэх, бусадтай хэрхэн харилцах ганцаарчилсан болон групп сургалт ордог. Манайхаар бол Сонсголонд байдаг Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Хүүхдийн Сэргээн Засах Хөгжлийн Төв шиг үйл ажиллагаатай. Токиогийн яг төвд нь байдаг. 
Олны хөл бужигнасан амьдрал дунд дөрвөн жил ажилласан. Ээж болоод ажлаасаа хэсэг хугацаанд завсарлага авсан. Үүний дараагийн ажил маань Хэрэглээний зан үйл судлаач. Токио хотын ABA төвд 11 сар ажилласан. Энэ төвд суралцаж буй хүүхдүүдийн ихэнх нь хэлд ороогүй эсвэл өөрийгөө чөлөөтэй илэрхийлж чадахгүй хүүхдүүд байгааг анзаарсан. Тэгээд энэ хүүхдүүд яагаад хэлд ороогүй юм бол, ер нь хэл яриаг нь хөгжүүлэхэд ямар мэргэжил тусалдаг юм бол, хэл засалч гэж ямар мэргэжилтэй хүн бэ гээд л их боддог байлаа. Монголд хэл засалч цөөн. ОХУ-д төгссөн хэдхэн хүн байдаг юм билээ. Энэ бүхнийг бодож эргэцүүлээд Токиогийн Мүсашино Их сургуульд Сэргээн засахын чиглэл буюу “Хэл засалч” (Speech-Language-Hearing therapist)-аар суралцахаар элссэн. Энэ дөрөвдүгээр сард төгсөх дамжаанд орно. Өглөө 08:00 цагаас орой 
20:00 цаг хүртэл бүтэн хичээлтэй үе ч байна. Заримдаа бямба гарагт янз бүрийн Хөгжлийн болон хэл яриа, оюун ухаан, сонсголын үнэлгээ хийх аргуудаа туршихаар сургууль дээрээ суух үе ч гарна. Үндсэн Анагаахын хичээлээс гадна клиник дадлага, мастерын судалгааны ажил гээд зөндөө зүйлс хүлээж байна даа. -Японд багшлах хугацаандаа ямар онцлогтой хүүхдүүдтэй ажиллаж байсан бэ? -Ихэвчлэн аутизмтай, эсвэл анхаарал хэт Хөдөлгөөнтөх эмгэгтэй хавсарсан, ямар ч оношгүй буюу бусадтай харилцах тал дээр яахаа мэддэггүй, зан авирын асуудалтай хүүхдүүд ч байсан . Гаднаас нь харахад энгийн. Сургууль дээрээ дэггүйддэг, уурлахаараа юмаа шиддэг, хаздаг, толгойгоо цохидог, хумсаа байнга мэрдэг гэх мэт янз бүрийн шинж тэмдгүүдтэй. Энэ мэтчилэн нийгэмших болон харилцааны эмгэгтэй хүүхдүүдтэй илүү ажилласан. Үүнийг Монгол хэлнээ “Зан төрх, танин мэдэхүйн бэрхшээлтэй хүүхэд” гэж нэрлэдэг юм билээ. 
-Манай Монголчууд хүүхдийнхээ зан авирын асуудалд тоомжиргүй хандах нь бий. Гэтэл Япончууд сургуулиас нь гадна хөгжлийн төвд явуулах зэргээр анхаардаг юм байна, зөв үү? -Японд хүүхдийг 1 нас 6 сар болон 3 нас хүрэхэд нь үзлэгт хамруулах боломжтой байдаг. Монголд хийгддэг эсэхийг сайн мэдэхгүй юм. Японд 1 нас 6 сартай хүүхдээ үзлэгт хамруулахыг маш их уриалдаг. Харьяалагдаж буй дүүргээс нь танай хүүхэд удахгүй энэ насанд хүрнэ шүү, удахгүй үзлэг болно, хамрагдаарай гээд гэр рүү нь захиа ирүүлэх, эмнэлгээс сануулж холбогдоно. Энэ үзлэгээр хүүхдийн хөдөлгөөн, хэл яриа, амьдралын хэв маяг, нийгэмших чадвар зэргийг эмч, мэргэжилтнүүд харахаас гадна хооллолт, бусадтай харилцах, тоглож буй байдал, эцэг эхийн сэтгэл зүй гэх мэтийг харж, үзэж, ярилцдаг. skip-share Манай хүүхэд чинь юу билээ, нэрээр нь 
дуудахаар эргэж харж байна уу гэж бодож үзэх хэрэгтэй. Энэ үзлэгийн дараа эцэг, эхчүүд “Нээрэн, манай хүүхэд нэрээр нь дуудахаар эргэж хардаг бил үү, үг хэлдэг билүү” гэж бодож эхэлдэг. Энэ бол хүүхдийн аливаа онцлогийг эрт илрүүлэх том гарц. Энэ шинжилгээгээр л хүүхдээ анзаарсан гэх эцэг, эхчүүд цөөнгүй байдаг. Бидний хувьд хүүхдээ байнга тэгж анзаарах боломж олдохгүй шүү дээ. Өө манай хүүхэд угаасаа л ийм зан авиртай, аавыгаа, ээжийгээ дуурайсан гэдэг. Үүнийхээ оронд ганц удаа ч болсон зогтусаад манай хүүхэд чинь юу билээ, миний нүд рүү харж байна уу, нэрээр нь дуудахаар эргэж харж байна уу гэж бодож үзэх хэрэгтэй. Би Монголд гурван жил хагасын дараа ирлээ. Даун, аутизм, зан авирын асуудлын талаарх хүмүүсийн ойлголт илүү нээлттэй болжээ. Японд хүүхдээ анзаарахгүй явсаар 
10 нас хүргэсэн эсхүл нэг настайд нь л хэлд орохгүй байна гээд аваад ирэх эцэг, эхчүүд ч байдаг. Гэхдээ тэнд систем нь тогтворжсон, шат дараалал нь ойлгомжтой учраас эцэг, эхчүүд ямар нэгэн санаа зовнилтой байвал “Манай хүүхдэд ийм асуудал байна, яавал дээр вэ” гээд багшид нь ярьж болно. Энэ тохиолдолд багш нь дүүрэгтэй нь холбогдож өгөөд, дүүргийн мэргэжилтэн нь хүүхэд хөгжлийн төв зааж өгөх зэргээр хамтын ажиллагаа сайтай. Харин Монголд манай хүүхэд асуудалтай байна гэдэг бодвол төрвөл хэнд хандахаа мэдэхгүй. Фэйсбүүк ухна, хэдэн бичлэг үзнэ. Тэгээд Аутизм, Дауны холбоо руу залгана, мэдээ, мэдээлэл авна. Гэхдээ яаж ажиллах, яаж харьцах ойлголт, мэдээллийн нээлттэй байдал нь Японтой харьцуулахад дутмаг. 
Албан ёсны оноштой гэр бүлүүд бол Сонсголонгийн Хүүхэд хөгжлийн төвд очоод сургалтаа авчихна, улиралдаа нэг удаа үнэ төлбөргүй хүүхдээ хэвтэн эмчлүүлж болж байна. Гэтэл оношлуулж амжаагүй, анзаараагүй, мэдээгүй хүмүүс байгаад байна. ТЭДЭНТЭЙ ХЭН АЖИЛЛАХ ВЭ, ТЭДНИЙГ ХЭН СОНСОХ ВЭ ГЭДЭГ АСУУДАЛ БАЙНА -Монголд ирээд эцэг, эхчүүдэд сургалт орсон гэж сонссон. Тэдэнтэй уулзаад ярилцахад ямар тулгамдсан асуудал, бэрхшээл хэлж байна вэ? -Улаанбаатар, Эрдэнэтэд сургалт орсон. Эцэг, эхчүүд олон л асуудал хэлж байна. Энэ хүмүүст яг нүүр тулаад асуудлыг нь чиглүүлж өгч, чөлөөтэй ярилцах орчин цөөхөн байгаа юм болов уу даа гэж бодсон. Цаашлаад хүүхдийг нь багш нь 
бүр нийгэм нь ойлгохгүй байна гэх хүмүүс ирсэн. Багш нь хэлд ороогүй гээд дөрвөн настай хүүхдийг нь зодсоор байгаад өмдөндөө шээдэг болчихсон гэсэн яриа ч сонссон. Тэгэхээр багш, боловсон хүчин дутаад байна уу, нийгмийн ойлголт муу байна уу гэж бодсон ч үнэндээ бүхэл бүтэн системийн асуудал байна гэж харлаа. skip-share Энгийн сургуульд сурдаг мэдэгдэхгүй, анзаарагдахгүй байгаа, хэл яриа, зан авирын хоцрогдолтой гэх шалтгаантай хүүхдүүд олон бий. Гэхдээ бас онцгой хүүхэдтэй ажиллах багш дутмаг байна. Энэ мэргэжлийг эзэмших хүсэлтэй хүүхдүүд олон болоосой. Улсын хэмжээнд энэ жил лав онцгой хүүхэдтэй ажиллах багш 10 хүрэхгүй төгсөж байна. Энэ тоо бол маш цөөн. 
Тэд цөөн хэдэн тусгай сургуульдаа ажиллаад явчих байх. Гэтэл энгийн сургуульд сурдаг мэдэгдэхгүй, анзаарагдахгүй байгаа, хэл яриа, зан авирын хоцрогдолтой гэх мэт янз бүрийн шалтгаантай хүүхдүүд олон бий. Тэдэнтэй хэн ажиллах вэ, тэднийг хэн сонсох вэ гэдэг асуудал байна. -Анзаарагдахгүй, мэдэгдэхгүй хүүхдүүд олон гэж ярилаа. Тэднийг хэрхэн таньж, эрт илрүүлж, анзаарах бэ? -Нэг хүүхэд дэлгүүрийн шалан дээр өнхөрч унаад, чангаар орилоод, уйлаад байвал “Ишш чааваас, хүүхдээ буруу хүмүүжүүлчихсэн” гэх өнгө аясаар хандах нь элбэг шүү дээ. Гэтэл магадгүй тэр хүүхэд аутизмтай, 
зан авирын асуудалтай байж болно. Магадгүй дэлгүүрийн гэрэлтүүлэг хурц санагдаад, гадаа гарахаар таагүй үнэр үнэртдэг, хажуугаар хүн зөрөөд өнгөрөхөд ямар ч шалтгаангүйгээр айж тавгүйцдэг байж болно. Үүнд тавгүйцээд хашхичих, газар элгээрээ хэвтэх, ээжийгээ цохидог ч юм уу. skip-share Айлд очсон ч өрөөний хаалгыг заавал хаах гээд байх зэрэг хязгаарлагдмал сонирхолтой байна уу гэдгийг анзаарах хэрэгтэй. Байнга инээх зэрэг давтагдмал үйлдэлтэй ч байдаг. 
Энэ хүүхэд онцлогтой байж болно. Гэтэл манайхан жийрхээд л “Алив холдоорой” “Ээж нь байж хүүхдээ аваач, эрхлүүлээд байх юм” гэж хэлэх хандлага элбэг санагддаг. Гэхдээ нэг үеэ бодвол хандлага сайжирсан гэдэг ч онцлогтой хүүхэдтэй ажиллаж чадахгүй гэдэг шалтгаанаар сургуулиас нь хасдаг, ангийнх нь хүүхдүүдийн эцэг, эхчүүд гомдол гаргасан тул хүүхдийг нь сургаж чадахгүй боллоо гэх зэрэг жишээ яригдсаар л байна. Аутизмыг нийгмийн харилцааны эмгэг гэдэг. 
Үндсэн хэд хэдэн шинж тэмдэг байдаг. Нэрээр дуудахаар харж байна уу, нүд рүү харж байна уу, эсхүл дороо байнга үсрэх, айлд очсон ч өрөөний хаалгыг заавал хаах гээд байх зэрэг хязгаарлагдмал сонирхолтой байна уу гэдгийг анзаарах хэрэгтэй. Байнга инээх зэрэг давтагдмал үйлдэлтэй ч байдаг. Гэхдээ хүүхэд бүр өөр. “Монголын Аутизмын Холбоо” гээд фэйбүүк хуудас, “Бидний дэргэдэх гайхамшиг” гээд 104.5 радиогийн нэвтрүүлгээс олон мэдээлэл авах боломжтой. Би ч бас Мишээх ээж нэртэй фэйсбүүк хуудас, ютүб дээрээ ч бага багаар мэдээлэл тавьж эхэлж байна. 
“МАНАЙ ХҮҮХЭД НЭГ Л БИШ БАЙНА” ГЭЖ БОДОГДСОН Л БОЛ… -Таны хэлсэн эдгээр шинж тэмдгээс аль нэг нь ажиглагдвал яах вэ? -Ядаж ойрхноор нь өрхийн эмнэлэгтээ очиж үзүүлэх, эсхүл аутизмын холбоотой холбогдож мэдээлэл авах, дотны хүнтэйгээ зөвлөлдөх, ангийн багшаас нь асуух гэх зэргээр ямар нэг алхам хийх хэрэгтэй. СЭМҮТ-д очно гэвэл хүнээс маш их зориг шаардана шүү дээ. Үүнээс урьтаад эрт илрүүлж, онцлогийг нь эрт мэдэх л чухал. “Манай хүүхэд нэг л биш байна” гэж бодогдож байгаа л бол заавал хэн нэгэнтэй зөвлөх хэрэгтэй. Ингэснээр ирээдүйд гарч болзошгүй хоцрогдол, 
өөрчлөлт, харилцааны асуудлаас нь урьдчилан сэргийлж, эрт арга хэмжээ авч сайжруулах боломжтой. skip-share Японд метронд онцгой хүүхэд эсхүл насанд хүрсэн хүн явж л байдаг. Тэднээс жийрхэж байгаа хүн харж байгаагүй. -Японд аутизмтай, ер нь онцлогтой хүүхдийг хэрхэн хүлээн авдаг вэ? -Японд метронд онцгой хүүхэд эсхүл насанд хүрсэн хүн явж л байдаг. Тэднээс жийрхэж байгаа хүн харж байгаагүй. Хажууд явсан хүүхэд орилоод эхэлбэл тайван сууж л байдаг. Эргэж хардаг, гэхдээ юм хэлэхгүй. Хөгжлийн хоцрогдолтой юм болов уу л гэж хүлээж авдаг. Учир нь аутизм, онцлогтой хүүхдийн талаарх мэдээлэл Монголтой харьцуулахад олон нийтэд нээлттэй. Тийм учраас нийгэм болон хүмүүсийн хүлээж авах байдал нь өөр түвшинд. 
Ер нь би аутизм, хүүхдийн ямар нэгэн онцлогийг хүн бүр заавал ойлгоосой, хүндлээсэй гэж боддоггүй. Өрөвдөөрэй гэж бүр ч хэлэхгүй. Зүгээр л мэдээсэй гэж хүсдэг юм. Онцгой хүүхдүүдийг хараад л мэддэг, зөв хандлага гаргадаг байгаасай. -Тэгвэл бид юуг анхаарах вэ? -Хүүхэд бүр өөрийн гэсэн онцлогтой. Тэр нь заавал аутизм гэдэг кодтой байх албагүй. Эсрэгээрээ ямар нэгэн онцгой мэдрэмж, чадвар, мэдрэхүй, харилцаатай байвал “Аутизмтай юм чинь чадахгүй” гэдэг үгээр битгий хүүхдээ хайрцаглаарай. Аутизмтай хүүхдийн дотор солонгын долоо шиг онцгой өнгөнүүд л байгаа. Би тэр өнгийг нь зохицуулж хооронд нь холбохыг хичээж байна. 
Тэгэхээр аутизм бол нийгэм, харилцааны л эмгэг юм байна. Онцгой хүүхэд гэж тэднийг хэлдэг юм байна гэж ойлгох нь зөв. Мөн хүүхдээ таних, мэдэх, анзаарахад бүгд хамтдаа алхам хийж, хичээх хэрэгтэй байна. Төрсний дараа эмнэлгээс ягаан дэвтэр өгдөг. Түүнд хэдэн настай хүүхэд ямар чадвартай байхыг бичсэн байгаа. Тэр дэвтрээ эргүүлж нэг үзээд хүүхдээ анзаараарай. skip-share Аутизмтай хүүхдийн дотор солонгын долоо шиг онцгой өнгөнүүд л байгаа. Би тэр өнгийг нь зохицуулж хооронд нь холбохыг хичээж байна. “Эрэгтэй хүүхэд удаан хэлд ордог”, “Аав нь 6 настайдаа хэлд орсон юм”. 
“Цэцэрлэгт явахгүй дургүйцээд байхаар нь гэртээ байлгаж байгаа” гэдэг үгийг хэлэх хүмүүс байдаг. Энэ болгон хөгжлийг ямар нэгэн байдлаар хоцрооход нөлөөлж байгаа. Бид хүүхдээ боломжтой бол нийгэмшүүлэх нь чухал гэдгийг л ойлгох хэрэгтэй. Зөвлөгөөг бусдаас санаа зовохгүй авдаг байгаасай. Бүр боломгүй бол миний хөтөлдөг “Мишээх ээж” хуудас руу бичиж, зөвлөгөөний цаг авах эсхүл ютүб хуудас дээрх зөвлөгөө бичлэгийг минь үзээрэй. -Ярилцсанд баярлалаа. Ажилд нь амжилт хүсье. 